Şerefname – Bölüm 2

SASON (HAZZO) AŞİRETLERİ
Sêroyi (Şiroyi): Minorsky’de Şirawi.
Babusi
Susani (Susan)
Tımoqi
Sason’un “eski kavmi”nin yukarıdaki dört aşiretten oluştuğunu söyleyen Şeref Han, daha sonra bunlara Sason beylerince kendi topraklarına ilhak edilen Erzen’deki üç aşireti de dahil eder; ama aşağıda adlarını verdiğimiz bu üç aşiretin gerçekte Hasankeyf aşiretlerinden olup Erzen’de oturduklarını ekler.
Haldi: Şerefname bu adı 234’üncü sayfada Xaldiler (Xaldi) olarak kayddeder.
Dêrmıxari (Dirmığari: Bu ad Minorsky’nin yazdığı EI’ın Kürtler maddesinde “Dair Mughani” olarak geçer.
Azizan
Sason beylerinin “Azzani” lakabıyla ünlendiklerini kayddeden Şeref Han, bu beylerin Sasani şahlarının soyundan geldiklerini söyleyen bir rivayeti aktarır. Şerefname’ye göre Sason beyleri burayı David adlı bir Gürcü’den almışlardır (Bkz. a.g.y., s. 217-218).
HİZAN AŞİRETLERİ
Hizan (Xizan), Şerefname’nin kaleme alındığı tarihlerde Hizan kenti, Müks ve Isbayerd (Evliya Çelebi’de Isba’ird, Minorsky’de Ispert/Sparhet) nahiyelerini kapsamaktadır.
Hizan halkı ve aşiretlerinin Nemıranlar adıyla bilindiklerini kayddeden Şeref Han, başka bir aşiret adı vermez.
ŞİRVAN AŞİRETLERİ
Şirvan (Şervan); Sebestian, Kıfre, Eruh, Avil (Awel, sonraları Baykan) kalelerini kapsıyordu.
Şerefname, Şirvan’daki aşiret adlarını vermez.
MARDİN AŞİRETLERİ
Şeref Han’ın sözünü ettiği “Mardin vilayeti”, Derzini (Minorsky’ye göre eski bir Hiristiyan manastırı olan Dei-Zir?), Gırdıkan (Minorsky’de Kurdikan), Atak (Hetax, modern Lice) ve Tercil (Hazro civarında)’i kapsıyordu.
Bu, Zırkan Beyliği’nin sahasıydı. Şerefname bu beylikte başka aşiret saymaz.
GENÇ VE ÇEBAKÇUR AŞİRETLERİ
Bu aşiretlere Şerefname’nin Sıwedi (Sıvıdi) Beyleri bölümünde değinilir. Bu bölümde anlatılan gerçekte Genç (Şerefname’de Kebx veya Kebh) ve Çebakçur yöneticileridir.
Bu bölgede yaşayan iki aşiretin veya aşiret grubunun adı verilir sadece:
Sıwêdi (Surek)
Pazuki
SİLVAN (MEYYAFARKİN) AŞİRETLERİ
Bu aşiretlere Sılêmani (Süleymani, Sılivani, Silvan) beyleri bölümünde değinilir. Bu beylik veya bölge Kulp (Qulp), Batman ve Silvan’ı kapsıyordu.
Şerefname’de burada bulunan ve topu birden “Sılemani” (Silivani) aşiretleri diye bilinen kimi Şafi (“Ehl-i Sünnet”), kimi de “Yezidi” sekiz aşiretin adı verilir:
Banuki
Hevêdi (Hevidi)
Dılxêran (Dılhiran)
Bociyan
Zilan
Besyan
Zıkzıyan
Berezan
MAHMUDİYE AŞİRETLERİ
Bunlar, Aşut (Aşit, Aşeb) ve Hoşab (Xoşab) kale veya nahiyelerini içeren Mahmudiye Beyliği’ndeki aşiretlerdir. Burdaki ana aşiretler şöyle sayılmaktadır:
Mahmudiyan : Başlangıçta “Yezidi dini”nden olup, sonraları “Ehl-i Sünnet mezhebine” geçtiği söylenir.
Dınbıli
Mamreşan
BİTLİS AŞİRETLERİ
Şeref Han, kitabını bitirdiği 1597’de Bitlis nüfusunun çoğunluğunun Ermeni olduğuna işaret eder. Bu tarihte Bitlis’te Müslüman kesim ağırlıkla Şafi’dir. Osmanlı hakimiyeti ile birlikte Hanefi bir azınlık da oluşmuştur.
1597’de Van Beylerbeyliği’ne bağlı bulunan Bitlis’in hudutları içine şu yerler giriyor: Ahlat, Muş (ovasında Ermeniler, çevresindeki dağlarda Müslümanlar yaşamaktadır), Hınıs (Suşehri ve Bingöl bu nahiyeye dahildir) ve Bitlis (Bedlis) kenti.
Şerefname, Bitlis Beyliği’nde 24 aşiret saymaktadır. İlkin Rojkan (Rozkan) adı altında bir konfederasyonda birleşen bu aşiretler, sonraları Bilbasi ve Qewalisi (Kavalisi) adlarında iki kola ayrılmışlardır.
Bahsi geçen 24 aşiretin adları şöyledir:
BİLBASİLER
Keleçêran
Hırbelan (Xırbelan)
Balkan
Xıyartan (Hıyartan)
Goran
Bırêşan (Bırişan)
Sekran
Garısi
Bêdoran (Bidoran)
Belakurdan
QEWALİSİLER
Zerduzan
Endakıyan
Pırtavan
Qewalisi
Gırdıkan
Suhreverdiyan
Kaşağıyan
Xaldan (Haldan)
Istukan
Azizan
Şeref Han, aşağıdaki 5 aşiretin Bitlis Vilayeti’nin bilinebilen en eski aşiretlerinden olduklarını söyler:
Qeysan
Baykan
Modkan
Zoqeysı (Zokaysi) : Bir rivayete göre Rozkanlar Bitlis’i bu aşiretten ele geçirmişlerdir.
Zeydi
Burada adları verilen 24 aşiret, rivayete göre Sasani şahlarının (“Kisra sultanı” Nuşirevan’ın) soyundan gelen Ahlatlı iki kardeşin (İzzeddin ve Diyaeddin) yönetimi altında birleşmişlerdir. Şeref Han’ın aktardığı bir diğer rivayete göre, bu aşiretler Bitlis ve Sason (Hazzo)’u David adlı bir Gürcü’den elegeçirmiştir.
(Bkz. Şeref Han, Şerefname, M. Emin Bozarslan çevirisi, s. 417-418).
KİLİS AŞİRETLERİ
Şerefname’de Kilis Eyaleti (Kilis Beyliği)’ndeki aşiretler sayılmaz. Ama Kilis beylerinin “Menteşa” adında birinin soyundan oldukları ve “Mend” diye bilindikleri şeklindeki rivayet, büyük olasılıkla bu adda bir aşiret veya aşiret konfederasyonuna işaret etmektedir. Nitekim Ezdi aşiretleri arasında Mendıkan adında bir aşiret mevcuttur.
HAKKARİ AŞİRETLERİ
Şerefname’de Hakkari Beyliği’nde iki aşiretin adı anılır:
Dınbıli
Pinyaniş
Hakkari emirlerinin “Şenbu” (Minorsky’de Şambo) adıyla ünlendiklerine ilişkin bilgi, bir diğer aşirete veya aşiretler ittifakına işaret olabilir.
ÇEMİŞGEZEK AŞİRETLERİ
Şerefname, Çemişgezek aşiretlerini tek tek saymaz. Yalnızca “Melkiş aşireti” ve konfederasyonundan sözeder. O’nun aktardığı bir rivayete göre Çemişgezek emirleri Erzurum merkezli Saltuklular Beyliği’nin yöneticilerinden “Melkiş (Melik Şah)”in soyundan gelmedirler. Bu nedenle “Melkişiler” diye ünlendikleri kayddedilir.
(Bkz. Şeref Han, Şerefname, M. Emin Bozarslan çevirisi, s. 188-202).