Evliya Çelebi’nin Seyahatname’sinde Tatvan ve Çevresi

Bu çalışmada Türkiye’de oldukça tanınmış bir isim olan Evliya Çelebi’nin yine oldukça ta- nınmış eseri Seyahatnâme’sinde Tatvan ve çevresi ele alınmaktadır.

Evliya Çelebi (1611- 1682), gezip gördüğü diğer pek çok yere ek olarak Tatvan ve çevresini de gezip görmüş ve Anadolu hakkında önemli bilgiler veren ve pek çok konuda tek yerli kaynağımız olan Seyahat-nâme’sinde kendine özgü üslup ve metoduyla Tatvan ve çevresini tasvir etmiştir. Makale, Seyahatnâme’den hareketle bir Tatvan ve çevresi okumasını konu edinmektedir.

The present study aims to try to understand Tatvan and its vicinity considered with its many aspects in Evliya Çelebi’s(1611-1682) Seyahatnâme (Travel Book) which gives important informations about Anatolia and is our only domestic source regarding a lot of subjects. The importance of this study results from both Tatvan anits vicinity’s own special characteristic and Evliya Çelebi’s Seyahatnâme’s own special consideration way of the aforementioned places like the other subjects, especially its description way of everyday life, and historical, religious and cultural situation in the places considered by it. In short, this article’s subject is a reading of Tatvan and its vicinity with moving from Seyahatnâme.

Osmanlı Devleti’nin en önemli ve en hassas dönemlerinden 17. yüzyılda yaşamış olan Evliya Çelebi, Tatvan ve çevresini birden fazla görür.

Öncelikle Van’a vali olarak atanan Melek Ahmed Paşa’ya katılmaya gider. Van’a Diyarbakır ve Bitlis yolundan girer ve bu şehirlerde ayrıntılı ve canlı tarifler yapmaya yetecek kadar zaman geçirir. Diyarbakır valisi Firari Mustafa Paşa’nın Sincar dağlarında savaşan Arap ve Yezidi aşiretlerini sakinleştirmek için bir sefer sebebiyle şehir dışında olduğunu öğrenince, bu bahaneyle gezisini uzatarak Sincar’a gider. Bitlis’te, pek methettiği serbest fikirli bir yönetici olan Abdal Han’a misafir olur.

Sonra Van’dan Abdal Han’a karşı düzenlenen cezai nitelikli bir sefere katılır ve Han’ın hal edilmesine, zengin kütüphanesinin yağmalanma sına ve yerine oğlunun seçilmesine şahit olur. Bir yıl sonra Evliya Çelebi Bitlis’den üçüncü defa geçer, Abdal Han’ı tekrar emirliğin başında bulur ve rehin olarak Han’la bir süre geçirir.

Büyük bir emirlikte yaşanan bu tecrübeler, başka bir kaynakta bulabileceğimizden daha canlı bir günlük yaşam anlatımı sunar.(Bruinessen2000; Bruinessen, 2007; Bruinessen, 2003:27-28).

Şunu da belirtmekte fayda vardır: Seyahatnâme’den anlaşıldığı kadarıyla E. Çeleb Bitlis’le Van arasında Tatvan da dahil uğradığı yerlerin bir çoğunu 3 kez görmüştür. Birinci görme, Diyarbakır’dan Van’a giderken, ikinci görme Van’dan Bitlis’e Abdal Han’ın üzerine sefer için gelirken ve üçüncü görme oradn tekrar Van’a dönerken gerçekleşir. Seyyah, Tatvan’ı bir kez de İstanbul’dan Van’a gitmesi ve oradan da Bitlis’e geçmesi esnasında görmüştür. Bu seyahatinde Erzurum, Ma- lazgirt, Erciş ve Amik’ten geçip Van’a gitmiş ve ertesi sene de Van’dan Bitlis’e giderken Tatvan’dan geçmiştir (2001b: 12-13). Denilebilir ki, Evliya Çelebi, İstanbul-Üsküdardan Van’a gelmek amacıyla yola çıkmış2 ve Tatvan ve çevresin de 1655 ve 56’da bulunmuş ve gördüklerini yorumlar katarak kaleme almıştır.