Geleneksel Kürt Mezar Taşları – Filîtê Quto Örneği

Hançer, Kürtler arasında sıklıkla kullanılan ve taşınan bıçak çeşididir. Kürt erkekleri 1900’lerin başlarına kadar hançerleri günlük hayatında taşımış ve kullanmıştır. Hançer taşıma kültürü oldukça eskilere dayanmaktadır.

Nimetullah ATAL

Kürtlerin mezar taşlarına veya evlerin girişine güneş motiflerini eklemesi Mitraism (Kürtlerin Güneş Tanrıçası) dinine dayanır. ”Roj” Kürtçe Gün ve Güneş’tir. Kürt kültürü için Güneş temel manevi kurucu bir faktördür.

Hançer; Kürt kültürünün yine temel kurucu faktörleri arasındadır. Kürt hükümdar, yönetici ve savaşçılar günlük yaşamlarında sürekli hançer taşımışlardır. Hançer, Kürt sözlü edebiyatında da önemli bir yere sahiptir. Hançerler, Kürtler tarafından yapılmaktaydı. Hançer sadece savaşçı ve hükümdarlar tarafından kullanılmaz. Halk kültürü içinde önemli bir yere de sahiptir. Hançer üzerine Kürt kültürü içinde mitler bulunmaktadır.

Kürt Hançerinin popüler kültür de yeri; Hollywood filmlerine de konu olmuştur. Supernatural dizisinin 8. sezonun da bu hançerden söz edilmiştir.

MİT:

Bu tanımlama “Şeşek” efsanesinde geçer. Kadınların doğum yapmasını engelleyen bir şeytandır. Suyu hançerle kesince ölür.

Hançer Kürt edebiyatında ve şiirlerinde de önemli bir yere sahiptir.

Buna kısaca bir örnek verecek olursak 1570-1640 yılları arasında yaşayan ünlü Kürt alimi ve şairi Melayê Cizirî’nin şiirlerine de yansımıştır “İro ji derba xencerê lazim bi êşan î mela, Teşbîhê zulfa dîlberê zanim perîşan î mela..”

Kılıç; Kürtler iyi savaşçı oldukları için, öldükten sonra mezar taşlarına burada yatanın ‘savaşçı’ olduğunun bilinmesi için bu motif sıklıkla kullanılmıştır. Özellikle İslam ve yabancı seyyahların neredeyse tamamı, Kürtlerin çok iyi savaşçı ve cengaver olduklarını belirterek bu yönlerinden sıkça söz etmişlerdir.

Filîtê Quto’nun Mezarı

Filîtê Quto, ünlü Reşkotan aşiretine mensuptu. 1900-1910 yılları arasında aşirete liderlik yapan Filîtê Quto halk belleğinde önemli bir yer edinmiştir. Ticaretle uğraşan Etmaneki aşiretinin kervanının önünü kesmesiyle başlayan çatışma Kürtlerin belleğinde ‘trajik’ bir olay olarak yer edinmiştir. İki Kürt aşireti arasında meydana gelen bu çatışma Kürtler tarafından ‘klam’ şeklinde dile getirilmiş ve halk belleğinde nesilden nesile ‘trajik bir olay’ olarak aktarılmıştır.

Filîtê Quto’nun mezarı Batman ili Beşiri ilçesine bağlı Bilek (Bolinde) köyünde bulunmaktadır. Soylu bir aileye ve savaşçı kimliğinden ötürü mezar taşında hançer motifini görmekteyiz. Hançer motifleri Kürt coğrafyasının bir çok merkezinde karşımıza sıklıkla çıkan bir motiftir. Bu mezarların tamamı Kürtlere ait olmakla beraber ‘Soylu ve Savaşçı’ kişilere aittir. Bir çoğunun ne yazık ki kimlere ait olduğunu bilmemekle beraber, mezar taşları üzerinde ‘isimlendirme ve tahrihlendirme’ yapmak mümkün olmuyor.

Filîtê Quto’nun Batman ili Beşiri ilçesine bağlı Bilek (Bolinde) köyünde bulunan mezarı. (M.Şerif Fırat)

Mezar bakımsızlıktan oldukça kötü bir durumda olsa bile üzerinde bulunan motifleri görmekteyiz. Bu motifler baş ucunda ‘Güneş’ ve ‘Hançer’ olarak göze çarpmaktadır. Geleneksel Kürt Mezar Taşları üzerinden örneklerimizi sürdürelim:

Dorikan Mirlerinin mezarları…

Dorikanlılar, Bitlis Hükümdarları olan Şerefhanlarla akrabadırlar. Mir Dorek Rojkanlıların büyüklerinden biri olup Abbas ailesi olarak bilinirlerdi. Mezarlık Şırnak’ın İdil ilçesine bağlı Güzelova köyünün Cibare mezrasındadır.

Geleneksel Kürt Mezar Taşları; Kotnî (Günkırı ) Norşîn – Bitlis Güneş ve hançer motiflerinin yer aldığı tarihi mezarlar genel olarak soylu savaşçılar ve komutanlara aittir. 

Bitlis – Norşin, Morx (Aşağıkolbaşı) köyü mezarlığında bulunan geleneksel Kürt mezarları… Mezar taşlarının mimarisi Kürtlerin binlerce yıllık mezar taşı mimarisi olup, İslamiyet öncesi de var olan bir ritüeldi…

1-Eruh’un Reşênê (Dikboğaz) Köyü mezarlığı. Kürt Hükümdara ait Mezar Taşı

2-Diween Salahaddin Kalesi, Kürt Prens Mezarlığı Soran Bölgesi

3-Kirmaşan-Rojhelat, Kürt Hükümdarına ait Mezar taşı…

Mezar taşı örneklerimize son olarak farklı bir tarzda olan Fedlevi Kürt Devletinden örnek vererek bitireyim.

Hezarhespî (Fedlewî – Luristan Kürt Hanedanlığı) Bu Kürt devleti, 1148-1424 arasında hüküm sürdü. Bazı hükümdarları: Ebu Tahir bin Muhammed Malik Hezaresp İmadüddin Nusreddin Mezar taşı örneği Fedlewîlere aittir. ”Bin Atlı” anlamında olan bu devlete ait mezar taşı örneğinde gördüğünüz gibi ‘At, kılıç, hançer’ gibi motifler bulunuyor.

Kürt Hançerine ‘Şeytan Öldüren’ neden denilmektedir? 

Ahura Mazda, kötülüklerin efendisi Ahriman (Angra Mainyu)ya karşı zafer kazanırken. Kötülük ve yalan iyilik ve bilgeliğe yenik düşüyor. Ahirman’ın bir diğer ismi “Druj” derew yani “yalandır.” Bu “Şeytani Ruh” iblislerin efendisi olarak bilinmektedir.

Yenilmez savaşçı Kürt Zaloğlu Rüstem’in Şiraz kalesi girişinde bulunan ve fayans üzerine resmedilen tasviri.. Rüstem, Beyaz Şeytan’ın boynuzundan tutup hançer darbesiyle öldürüyor. (Şeytan Öldüren Kürt Hançeri)

Mezar taşlarının korunması önemli bir varlık mührüdür. Geleneksel Kürt Mezar taşları çeşitli sebeplerden ötürü yıkılmakta ve kaybolmaktadır. Bu sebeplerin başında definecilerin yapmış oldukları talan gelmektedir. Toplumun bilinçli davranarak mezarları koruması ve talan edilmesini önlemesi gerekmektedir.

Bitlisname.com kaynak gösterilmeden yayımlanamaz.