Kürdolog Bazil Nikitin’den Times’e ”Dersim Harekatı” Eleştirisi

Bugünkü ‘’Cumhuryet’’ gazetesi, uzak şarkın vaziyeti hakkında bir makale neşrederek uzak şarkın o kadar uzakta olmadığını ve diğer Asya memleketlerinin de Asya’nın umumi meseleleri hakkında söyleyecek sözleri olduğunu Japonya’ya hatırlatmaktadır.

Nimetullah ATAL

The Times ve New York Times gazetelerinin ‘Dersim’ Haberi

Belge: The Times gazetesinin 22 Temmuz 1937 tarihli ve The New York Times gazetesinin 13 Temmuz 1937 tarihli nüshalarında intişar eden iki yazının Türkçe örneği ilişik olarak sunulmuştur. Bu vesile ile saygılarımı tekrarlarım.

New York Times 13 Temmuz 1937

‘’Bugünkü ‘’Cumhuryet’’ gazetesi, uzak şarkın vaziyeti hakkında bir makale neşrederek uzak şarkın o kadar uzakta olmadığını ve diğer asya memleketlerinin de asyanın umumi meseleleri hakkında söyleyecek sözleri olduğunu Japonyaya hatırlatmaktadır. Makalenin sahibi, Türkiye’nin Japonya’ya karşı bir düşmanlık hissi beslemediğini, bununla beraber Türkiye’nin Rusya’nın dostu olduğunu söylemektedir.

Bu sözlerin, Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü Aras’ın Moskova’yı ziyareti arafesinde bulunulduğu için, Türkiye tarafından sadece bir dostluk tezahürü kabilinden sarfedilmiş olmaları muhtemel olmakla beraber bu kabil bir makalenin, Türkiye, Irak, İran ve Afganistan arasındaki Asya paktının hemen imzalanmasını müteakip çıkmış olması, burada son derece nazarı dikkate celbetmiştir. Şöyle ki, bu makale dört akid devletin, Asya meselelerinde oynamaları beklenilen rolün bir önleyicisi vazifesini gördüğü sanılmaktadır.

‘’KÜRT AKALLİYETLERİ’’

The Times 22 Temmuz 1937

‘’Times’in editörüne:

Sayın Bay,

16 Haziran tarihli sayınızda ‘’Kürtler tahsil ve terbiyeye muterizdiler – Ordunun bastırdığı bir isyan’’ başlıklı, İstanbul muhabiriniz tarafından gönderilen bir yazınız vardı. Bu yazınızda Dersim havalisi Kürtlerinin son zamanda çıkardıkları kargaşalıkların, o havali ahalisini mecburi tahsil ve buna mümasil diğer reformlara karşı duydukları düşmanlıktan ileri geldiği ve aynı kargaşalıkların da, mümtaz bir kadın teyyarecinin yardımı ile ordu ve jandarma faaliyeti sayesinde bastırıldığı söylenmektedir. Ben, Kürtlerin gerek tarih gerekse lisanlarına oldukça vakıf bulunan bir kimse olmak sıfatıyla bu müessif haberin beni ne kadar üzmüş olduğunu söyleyeceğim.

Mezkur havalide oturan Kürtler, ırk, dil, din, örf ve adet ve sosyal bünye bakımından Türk komşularından tamamen ayrıdırlar. Nitekim işte bu Dersim hadisesinde Kürtlerin, yine ırkı bir akkaliyet olmak itibarı ile kendi karakterini tayin etme keyfiyetinin yeni bir misaline şahit olmaktayız. Kürtlerin, terbiye ve muteriz olduklarını iddia etmek hatadır: filhakika Kürtlerin karşı durdukları şey, sadece Türkleşme keyfiyetidir. Bir ferdin tabii ve ahenkdar gelişmesini temin edeceği kadar yurttaşlık vazifesini tekabül etmiş bulunduğu memlekete karşı da minnet ve sevgisini ifade etmesine elverişli olan yegane dil, ana dilidir.

Kürt akalliyetlerinin hukuku, daha şimdiden bir tarafta tanınmaktadır. Musul meselesi halledilirken ‘Uluslar Kurumu’ tarafından tekekkür eden kayd mucibince Kürtler, Irak’ın Erbil, Kerkük ve Süleymaniye gibi üç livasında kültürel otonomiye sahip bulunmakta ve bu suretle de esasen dürüst ve faydalı tebası bulundurdukları devletin hiç bir suretle mevcudiyetine halel getirmeksizin gerek dillerini gerekse cedlerinden kalma ananelerini inkişaf ettire gelmektedirler.

Keza aynı keyfiyet, Sovyetlerin de kendi akalliyet siyasetlerini tatbik ettikleri Sovyet Ermenistan Kürtleri hakkında vakittir. Akalliyet siyasetinin alicenap prensipleri umumi bir surette tatbik edilmedikçe işte biz de, ‘’Devletin menfaatı iktizasından bulunan sebepler’’ ile hukukları artık bugünkü günde kabili inkar olmayan akalliyetlerin istek ve ihtiyaçları arasında bu gibi acıklı çatışmalara maalesef şahit olmaya devam edeceğiz.

Bazil Nikitin, İran Eski Rus Konsolosu, 29, George Saind Sokağı, Paris 16

Akalliyet : Azınlık

İnkişaf : Gelişim

Bazil Nikitin (Vasiliĭ Petrovich Nikitin 1885-1960) Kürtler hakkında önemli makale ve kitaplar yazmış bir yazardır.

KAYNAK: Türkiye Cumhuriyeti, Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri

Bitliname.com kaynak gösterilmeden yayımlanamaz.