
Selçukluların Malazgirt’e ilk saldırısı ve Bitlis’ten getirtilen mancınık
- 22 Ocak 2022
- 90
Malazgirt denince akla hep Selçuklular, 1071 tarihi ve Alparslan gelir. Ancak Alparslan’ın amcası Tuğrul Bey (Sultan Tuğrul) liderliğinde, Müslümanların Malazgirt’e 1071 öncesinde de bir saldırı gerçekleştirdikleri ve bu saldırının da mağlubiyet ile sonuçlandığı pek bilinmez. Bu saldırılarda ki özellikle de tarihin seyrini değiştiren 1071’teki savaşta, Kürdlerin de yer aldığı ise hiç mi hiç dillendirilmez.
Baran Zeydanlıoğlu
1071 yılında Malazgirt’te gerçekleşen, Selçuklular öncülüğündeki Müslüman güçlerin Hristiyan Bizans ile olan savaşı üzerine onlarca kitap yüzlerce makale yazılmıştır. Kah doğulu kah batılı birçok tarihçi döneme dair analizler yapmış, o günün şartları ve sahip olunan imkanlara dair kıyaslamalarda bulunmuşlardır. Bizans ordusunda paralı asker olarak savaşmış vikinglerin sayısından tutun, Selçukluların Ebu Mansur Wahsudan liderliğindeki Rewadi Kürdlerine karşı gerçekleştirdikleri savaşa kadar varan birçok detayı kaleme almışlardır. Kürdlerin adı da zikr edilmiştir bu eşsiz eserlerde. Zira Kürdler de Müslümanların safında bu savaşlarda yer almışlardır. İster gönüllü ister mecburiyetten, isterse de ganimet için katılmış olsalar da Kürdlerin birkaç bin kişi ile 1071’deki savaşta var olduklarını 1200 ve 1300 yılları arasında yazılmış kitaplardan öğrenebiliyoruz.
Bu eserlerden iki tanesi çok önemlidir.
İlk başta Bağdat doğumlu Sıbt İbn-ül Cevzi’nin kaleme aldığı eser gelir. Yazar, kitabı olan ‘Mirʾâtü’z-zamân fî târîḫi’l-aʿyân’da Kürdlerle ilgili olarak şöyle not düşmüştür:
‘Sultan Alparslan’ın ordusuna az önce 10 bin Kürd de katıldı. Bu katılımla birlikte Sultan, önce yüce Allah’a sonra da kendisine katılan bu Kürdler arasındaki 4 000 kişilik özel birliğe güveniyordu’.
İkinci önemli kitap ise Halep doğumlu İbn-ül Adim’in kaleme aldığı ‘İbnü’l Adim Bugyetü’t-taleb fi Tarihi Haleb’ adlı eseridir ki orada daşöyle yazılmıştır:
‘Sultan Alparslan’ın yanında 4 bin süvari kalmıştı. Sultan’a Kürdlerden ve öteki kavimlerden olmak üzere 10 bin kadar insan da katılmıştı’. Yazarın çok önemli başka bir özelliği de Eyyubi Kürdlerine Halep’te vezirlik yapmış olmasıdır.
Kürdlerin, Sultan Alparslan’ın ordusunda yer aldıkları doğru olduğu gibi, devletleri olan Mervani hükümdarlığının 1071 sonrası yavaş yavaş sona erdiği de doğrudur. Zira Mervani Kürdlerinin Ahlat’tan ta Cizre ve Urfa’ya kadar olan geniş bir coğrafyada 100 yılı aşkın (983 –1085) sürdürmüş oldukları egemenlik, Alparslan’ın onları cezalandırması ve ondan sonra gelen Selçuklu hükümdarlarının da haraca bağlayıp yağmalamaları sonucu son bulmuştur.
Selçuklular ve diğer Turki/Oğuz boyları buralara gelmeden önce Mervaniler, başkentleri Meyafarqin (Silvan) ve Amid (Diyarbekir) üzerinden bu geniş coğrafyayı kontrol ediyorlardı. Mesela 1046 yılında bu mıntıkadan geçmiş olan İranlı bir seyyah vardır. Nasır-i Hüsrev. Van Gölü’nün kuzeyinden dolaşarak Halep’e kadar gitmiştir. 1045 yılında çıktığı yedi yıllık seyahati sırasında aralarında Van, Bergiri (Muradiye), Ahlat, Bitlis, Garzan, Meyafarqin (Silvan), Amid (Diyarbekir) ve Harran da olmak üzere, birçok şehir ve ülkeyi ziyaret eden Nasır-i Hüsrev, izlenimlerini ‘Sefername’ adlı ünlü eserinde toplamıştır.
Nasır-i Hüsrev, Kasım 1046’da ziyaret ettiği Ahlat ve Bitlis’e dair, Ahlat’ın İslam ülkeleri ile Ermenistan sınırında bulunduğunu belirterek, bu toprakların idarecisinin Mervani Kürd devleti kurucusu Mervan Ibn Rojek’in üçüncü oğlu ‘Nasr Oud Daouleh’ Nasır-ül Devle olduğunu belirtir. Tabii Bitlis merkez ve civarında ise Rojki Kürdleri bulunmaktadır o yıllarda ki onlar da Mervanilere tabi olarak hareket etmektedir.
1048 yılında Selçuklular Bizans’a karşı Pasinler’de zafer elde etmiş ve o bölgede idareyi ele geçirmişlerdi. Ancak Selçukluların Arminiyah’a yani (kaynaklarda o zaman Van Gölü’nün kuzeyindeki yerlere verilen ad) Ermenistan coğrafyasına akınları devam edecekti. Hedefte bu sefer Malazgirt vardır. Selçuklu Sultanı Tuğrul da aynı Nasır-i Hüsrev gibi İran üzeri gelerek, Van Gölü’nün kuzeyindeki güzergahı kendisine rota belirleyip 1054 baharı yola çıkar.
Güzergahı üzerinde bulunan önce Bergiri’yi (Muradiye) ve ardından da Erciş’i alır. Şehir düştükten sonra ahalisi: “Ey ulu Sultan! Git Malazgirt şehrini zapt et. Biz ve bütün Ermenistan sana tâbi olalım” derler. Halkın böyle bir şey söylemesi sultanın hoşuna gider ve Malazgirt’e, yani Bizans’a karşı 1054 yılında askeri bir harekat düzenler. Şehri kuşatarak Karaklukh denilen bir yerde karargâhını kurar.

Sultan Tuğrul’un Malazgirt’e olan saldırısına, savaşın detaylarına ve Selçuklular açısından nasıl hezimet ile sonlandığına dair en iyi anlatımı, 1100’lerde yaşamış olan Ermeni bir keşişin notlarından öğreniyoruz. Urfalı (Edessalı) Mateos adı ile tarihte bilinen bu ünlü keşiş, 932 ile 1136 tarihleri arasındaki dönemi konu alan çok kıymetli bir çalışma arkasında bırakmıştır. Kitabın geri kalan kısmı da (1136 – 1162) papaz Gregor tarafından sonradan tamamlanmış ve ‘Urfalı Mateos Vekayi-namesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162)’ adı ile de yayımlanmıştır.
Kitabının LXXXVIII. ibareli bölümünde keşiş Mateos Sultan Tuğrul’un Malazgirt saldırısına tüm teferruatları ile şu şekilde değinmektedir.
‘503 (8 Mart 1054 – 7 Mart 1055) tarihinde Ermenistan üzerine zehirli ve öldürücü bir rüzgar esti. İran sultanı Tuğrul, paytahtından hareket edip deniz kumu kadar çok olan askerlerle beraber Ermenistan’a yürüdü. Sultan, Bergeri şehrine gelip burasını hücumla zaptetti ve oranın ilerigelenlerini zincirle bağlı oldukları halde esir olarak götürdü. O, diğer şehirleri de kılıçla tahrip etti ve halkı öldürdü. O, ateş fışkıran kara bir bulut gibi hareket edip öldürücü bir dolu sağanağı ile birlikte Arceş denilen şehrin üzerine geldi. Bu şehre karşı sekiz gün şiddetli bir muhabere yaptı. Düşman askerlerinin çokluğuna karşı aciz bir vaziyete düşen şehir halkı, altın, gümüş, at ve katırlardan ibaret birçok hediyeleri hamilen Sultan’a itaat etmeye koştular. Halk bu suretle ve yalvarmaları sayesinde dostluk ve sulh aktetmeye muvaffak oldu ve:
‘Ey cihangir Sultan! Git Mandzgert şehrini zaptet, biz ve bütün Ermenistan sana tabi olalım’ dediler.
Sultan Tuğrul bu sözlerden çok memnun kaldı. Ordusuyla beraber hareket etti ve her türlü fenalıklarla dolu bir yılana benzeyen Mandzgert şehrine geldi. Sultan, şehri kuşattı ve Karaklukh (Taşbaşı) denilen yerde karargah kurdu. Ertesi gün şafak sökülünce Sultan, hücum borusunun çalınmasını emretti. O gün Mandzgert şehri kuşatılınca Hristiyanlar için korkunç bir manzara hasıl oldu. Çünkü, boru sesleri aksedince bütün ordu tarafından yükselen bağırışlar şehrin surlarını sarstı. Şehrin içinde bulunan Hristiyanların vaziyetini nasıl tarif etmelidir? Onlar, tek bir insan gibi müttefiken hareket edip şiddetli hücumlara göğis gerdiler. Şehrin Romalı kumandanı, Abukab’ın oğlu dindar ve faziletli Vasil idi. O, şehrin her tarafını tahkim etti. Gerek kadın gerekse erkek bütün cesur adamları vazifelere tayin etti. O, her birine imparator namına mevki ve rütbeler vaadetti ve bütün halka gece gündüz durmadan cesaret verdi.
Müslüman askerleri günlerce hiç durmadan hücumlarına devam ettiler. Onlar, şehri içeriden zaptetmek için yeraltı geçitleri kazdılar. Bunu haber alan şehirliler de aksi istikametten toprağı kazmağa başladılar ve düşman lağımcılarını kamilen esir ettiler. Esir edilenlerin içinde Sultan Tuğrul’un Osgedzam adlı kaynatası da bulunuyordu. Şehirliler, esirleri surların üzerine çıkardılar ve orada öldürdüler. Bunu gören Sultan sonderece kederlendi. Pageş’e (Bitlis) adam gönderip imparator Vasil’in, her şehrini dövmek için yaptırmış olduğu onbeş çemberli korkunç ve hayret verici mancınığı getirtti. Bu mancınık kurulunca şehir kamilen dehşet içine düştü. İlk vuruluşta üç muhafız öldü ve en ileri mevkide bulunan bir asker şehrin içine atıldı.

Bunun üzerine şehir halkından bir rahip ortaya çıktı, mancınığa karşı acilen bir makine kurdu ve attığı ilk taşla mancınığa isabet ettirip onun baş tarafını kırdı. Dehşete kapılmış olan şehir halkı, bunu görünce tekrar cesaret aldı. Fakat Müslümanlar, mancınığı birkaç gün içinde tahkim edip hiçbir taraftan yanaşılmaz bir hale getirdiler ve şehrin surlarını çok büyük taşlarla dövmeye başladılar. Bütün şehir dehşet içinde sarsılmağa başladı. Bunun üzerine Vasil şehre hitaben:
‘Mancınığı yakmaya muktedir olan herhangi bir adama birçok altın, gümüş, at ve katırlar vereceğim. İmparator tarafından da ona rütbe ve mevki verilecektir. Şayet bu adam Müslümanlar tarafından öldürülürse mükafat onun oğullarına veya akrabalarına verilecektir’ diye ilan etti. Bunun üzerine bir Frank (Bizans ordusundaki Avrupalı ve özelliklede Norman/Viking askerler mevcuttu) ileri atılıp:
‘Ben dışarı çıkıp o mancınığı yakacağım. Bugün ben, kanımı tüm Hristiyanların uğruna dökeceğim. Çünkü yalnızım ve benim için ağlayacak ne karım, ne de çocuklarım bulunmaktadır’ dedi.
Adam, kuvvetli ve süratli bir at istedi. Zırhını giyip miğferini başına geçirdi, mızrağının ucuna bir kağıt geçirdi ve koynuna da üç şişe neft yerleştirdi. Bu vaziyette bir postacı tavrını takınıp yola çıktı. Hristiyanların dualarına ve Allah’a karşı olan itimatına güvenip, Müslümanların karargahına doğru ilerledi. Müslüman askerleri, mızrağın ucundaki kağıdı görünce, onun bir postacı olduğunu zannettiler ve hiçbir şey sormadılar. Öğle vakti idi ve hava çok sıcaktı. Herkes çadırına çekilmiş uyuyordu. Frank, mancınığın önüne gelince durdu. Düşman askerleri, onun mancınığı temaşa edip hayret ettiğini zannettiler. Fakat o, derhal şişenin birisini çıkarıp mancınığın üzerine attı. Sonra bir kartal süratiyle mancınığın etrafını dolaşıp diğer şişeyi de attı. Adam, üçüncü şişeyi de aynı suratte attı ve mancınık aniden ateşle sarıldı. Frank da oradan kaçtı.
Müslüman askerleri durumu fark edince Frank’ın ardına düştüler. Fakat Frank sağ ve salim olarak şehre geri döndü. Mancınık kamilen yandı. Hristiyanlar büyük sevinç duydular ve şehir halkı Frank’ı bolca mükafatlandırdı. Bu haberi alan imparator Monomah, Frank’ı yanına çağırdı ve onu rütbe ve mevki sahibi yaptı.
Sultan Tuğrul’un kendisi de Frank’ın bu işine hayran oldu ve Vasil’e bu cesur adamı mükafatlandırmak için görmek istediğini iletti. Fakat Frank bunu reddetti. Bundan çok öfkelenen Sultan, şehrin surunu devirmek üzre dibini kazmak emrini verdi. Şehirliler onun bütün makinelerini hiçe sayarak cesaretle mukavemet ettiler. Demir çengeller yaparak toprağı kazanları bunlarla tutup yukarı çekiyorlar ve öldürüyorlardı. Bu durumu gören Sultan kazmaya son verdirdi ve çok mahçup bir vaziyete düştü. Bunun üzerine şehirliler, kendilerinin sahip olduğu mancınığa bir domuz koyup onu Sultanın ordusunun içine fırlattılar ve hep bir ağızdan:
‘ Ey Sultan, bunu kendine karı yap, biz de Mandzgert şehrini cihaz olarak sana veririz’ diye bağırdılar.
Buna çok öfkelenen Sultan, domuzu getirenlerle kendisini Mandzgert’e getirenlerin başlarını kestirdi. Sonra çok mahçup bir halde tekrardan İran’a döndü. Böylelikle Mandzgert şehri, Allah’ın lütfu ile Türklerin elinden kurtulmuş oldu’.
Her ne kadar Keşiş Mateo Sultan Tuğrul’un Malazgirt başarısızlığı sonrası İran’a döndüğünü yazmışsa da bazı tarihçiler Sultan’ın kuzeye doğru ilerlediğini ve daha sonrasında geriye dönüp Malazgirt’e tekrardan başarısız bir saldırı gerçekleştirdiğini yazarlar. Sultan Tuğrul, Malazgirt sonrasında Adilcevaz’ı alarak İran’a geçmiş ve yaklaşık bir yıl sonrasında da Abbasi Halifesi Al-Kaim Biemullah’ın talebi üzerine Bağdat üzerine ilerlemiştir.
1063 sonbaharında İran’ın Rey şehrinde vefat eden Sultan Tuğrul’dan sonra, yeğeni olan Sultan Alparslan, amcasının başaramadığı Malazgirt şehrini Bizans’ın elinden alma girişimini 8 sene sonra 1071 yılında gerçekleştirmiştir.
Baran Zeydanlıoğlu – 11 Ekim 2021
Kaynaklar
- Mirʾâtü’z-zamân fî târîḫi’l-aʿyân’da Selçuklular, Ali Sevim
- İslam kaynaklarına göre Malazgirt Savaşı, Faruk Sümer & Ali Sevim
- Biyografilerle Selçuklular Tarihi İbnü’l Adim Bugyetü’t-taleb fi Tarihi Haleb (Seçmeler): Prof. Dr. Ali Sevim:
- Sefer Nameh; relation du voyage de Nassiri Khosrau en Syrie, en Palestine, en Egypte, en Arabie et en Perse, par Charles Schefer
- Tuğrul Bey, İslam Ansiklopedisi, Faruk Sümer
- Urfalı Mateos Vekayi-namesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162), TTK Yayınları
Bitlisname kaynak gösterilmeden yayınlanamaz.
Abddqf
levaquin generic levofloxacin 250mg brand
Darren
free sites of dating free chatting online dating sites online
services for individuals allaboutdatingsites.com
Cody
%random_anchor_text% %random_anchor_text% %random_anchor_text% .
Sally
best essay writing company custom essay company custom essay
writing service org best online essay editing service
Alina
top rated essay writing service good essay
writing services custom essays service who will write my essay
Kami
write my essay for me no plagiarism how to write my college essay essay help writing best admission essay editing service
Caridad
mba essay review service best college application essay service online essay helper college application essay service
Michal
cheap essay writer service essay paper writing service
essay writer generator college essay writer
Roman
custom essays narrative essay writing help high school essay help essay writers for pay
zoritoler imol
You have remarked very interesting points! ps nice internet site. “Great opportunities to help others seldom come, but small ones surround us every day.” by Sally Koch.
Buck
custom essay writing toronto essay about the help college essay help long island custom written essay
ditropan 5 mg without a prescription
where to buy irbesartan irbesartan without a doctor prescription irbesartan without prescription
Brock
cheap essay help online cheap essay writing services top 10 essay writing services pay you to write my essay
Fae
pay you to write my essay essay on service to humanity help writing a descriptive essay write my essay custom writing
Annette
cheap essay writing service online essay assignment help medical school essay help write my essay wikipedia
Angel
best essay writing websites buy pre written essays original essay
writing service essays on the help
Wayne
custom admission essay help with writing an essay cheap essay custom essays for sale
Domingo
english essay help online who will write my essay can i hire
someone to write my essay essay homework help online
online casino usa
golden nugget nj casino real money online casino games win real money free gambling online casino real money
Danae
help writing scholarship essays cheap law essay writing service online essay editing services cheapest custom essays
Nickolas
college essay writers customer service essays help essay writing essay community service
buspar online
pulmicort 200 mcg no prescription pulmicort generic pulmicort 200 mcg without a doctor prescription
Starla
custom essays for sale custom order essays cheap essay writing service usa cheap essay writing service usa
Ezequielleaccar
Latex Allergie
Kysonleaccar
Duftfrei antibakterielle Seife
Trevorleaccar
ist antibakterielle seife schlecht
buspar without prescription
motrin 200 mg online motrin otc motrin cheap
gralion torile
This is a very good tips especially to those new to blogosphere, brief and accurate information… Thanks for sharing this one. A must read article.
Rosalina
best vpn proxy betternet best vpn for gaming free vpn master best lifetime vpn
Terrell
best free vpn windows free netflix vpn buy vpn best vpn windows
Harveyleaccar
click site
Nicole
best vpn multiple devices best free vpn for
torrenting reddit best free vpn best vpn for schools
Francisco
best us vpn service best vpn for macbook best free vpn for linux vpn providers
ceclor without a doctor prescription
lamotrigine tablet lamotrigine 100 mg prices lamotrigine medication
Cleo
best vpn for 2022 free vpn for windows 7 free vpn for netflix reddit free vpn for pc windows 10
Bettina
hola free vpn proxy vpn app vpn unlimited review should i buy vpn anonymously
Karine
buy uk vpn free japan vpn best vpn for dark web best vpn for fire stick
Neva
best canada vpn buy hidemyass vpn free vpn into china best free vpn for torrenting
Odinleaccar
Click This Link
Randell
proton free vpn vpn routers best buy vpn for windows free download best secure vpn for mac
order trazodone
where to buy ddavpmg ddavp 0.1 mg tablets buy ddavpmg
Phoebe
best completely free vpn free vpn download for mac cisco vpn best business vpn
Royal
best app vpn what is vpn connection unlimited free vpn how does a vpn work
Edith
windows 10 vpn best vpn service for china buy strong vpn vypr vpn buy
odpri račun na binance
Thank you for your sharing. I am worried that I lack creative ideas. It is your article that makes me full of hope. Thank you. But, I have a question, can you help me?
Franchesca
best vpn firestick vpn youtube free norton secure
vpn best free vpn for tor
Cadeleaccar
look at more info
how to purchase aricept 10mg
buspar united kingdom buspar 5 mg medication cheap buspar
Matthiasleaccar
dig this
zanaflex 4 mg uk
aricept 5mg online aricept 5mg pharmacy aricept purchase
Hollie
gambling games online real money online gambling real money online
roulette real money virtual casino
Mamie
casino games online for money online casino games that pay casino play money online casino signup bonus no deposit
Wilfred
online real money slots real online gambling slots real money online casino california zone online casino games
Chris
free casino slots casino signup bonus no deposit top online sites online gambling real money
Halina
online blackjack best online casinos for usa online gambling casino free casino slots
Ola
best online casino gambling for real money gambling
online real money play slots online for real money best online casinos usa
Chanel
casino no deposit bonus win real money usa rivers online casino real money real money online casino no deposit
bonus codes real money casinos online
Marian
casino gaming real player blackjack casino world casino online usa
real money all casinos online
Bernadine
online gambling sites real money mobile casinos no deposit casino real money live online casino usa
desmopressin 0.1mg without prescription
catapres united states catapres 100mcg prices cheapest catapres
Malcolmleaccar
useful link
Duane
usa online casinos best online casinos real money top online real money casinos online casino signup bonus no deposit
Sherrill
lucky plus 777 slots free online all free triple double slots brian christopher slots
Doris
sizzling moon free slots konami slots for computer free no downloads slots ceaser free casino slots
Ulrike
computergirl888 play free all usa slots omg fortune free slots 7s slots free online
Janina
free quick hit slots scatter slots girls casino play slot
machine realmoneyonlyhr 100% free downloadable slots games
remeron prices
etodolac 200 mg generic etodolac medication etodolac 400 mg without a doctor prescription
Ofelia
free penny slots no download scatter slots topless house of fun slots cats slots
Edmundo
mr cashman slots music winning slots on facebook home las vegas
world free slots free igt slots
Dann
freevegaspennyslots casino slots with bonus realmoneyonlyhr slotomania online slots winning slots
Marti
casino play slot machine realmoneyonlyhr river slots
sweepstakes all wins casino slotomania argent reel
Marcoleaccar
find more info
zoritoler imol
You have brought up a very good details, thankyou for the post.
Sherita
play free online slots machine 999999999999 machine jackpot online slots that
pay real money casino free play slot
Akilah
igt slots 7 free online slots machines dragon slots super slots 777
geodon purchase
zanaflex over the counter zanaflex australia zanaflex 4 mg cost
clotrimazole canada
lopid online pharmacy lopid 300mg united kingdom lopid online pharmacy
Zaynleaccar
see this page
zofran australia
where to buy zanaflex 2 mg zanaflex otc zanaflex 2 mg without prescription
how to buy diamox
imdur 20mg price imdur without a prescription cheap imdur 20mg
Conorleaccar
check my source
cheapest loperamide
reglan online reglan 10 mg tablets how to purchase reglan
Royalleaccar
browse this site
cheap imdur 30mg
leflunomide uk where can i buy leflunomide 10mg leflunomide australia
Jeremiahleaccar
important link
digitalacademy
Film Editing Training Centres in Hyderabad
where can i buy motrin 200 mg
cymbalta 40mg without prescription cymbalta purchase cymbalta 40mg prices
Juanleaccar
next
cipro 750 mg united kingdom
pioglitazone cheap order pioglitazone 30mg pioglitazone purchase
Hunterleaccar
you could try these out