
Osmanlı-Kürt ilişkisi ve İdris-i Bidlisi
- 4 Eylül 2022
- 1.411
Kürt-Osmanlı ilişkilerinin başlaması, ilişkinin siyasi niteliği ve bu ilişkinin Kürtlerin geleceğinin belirlenmesinde İdris-i Bidlisi’nin rolü konusunda Kürtler arasında geçmişten beri tartışmalar sürmektedir. Değişik kitaplarda farklı anlatımlarla karşımıza çıkan bu olay, ortaya çıkmış birden fazla akademik çalışma ile söz konusu dönem gelişmelerini daha açık bir şekilde anlamamızı sağlayacaktır. Kürt-Osmanlı ilişkisinin başlangıcında, dönemin birinci şahidi ve baş aktörü olan İdris-i Bidlisi’ninbütün detaylarıyla dönemi anlattığı “Selim Şah-Name”adlı eseri, akademisyen Hicabi Kırlangıçtarafından çevirisi yapılıp (500 sf) doktora tezi olarak yayınlanmış.
İbrahim Küreken
Ayrıca, İdris-i Bidlisi’yitüm eserlerinden ve İran, Osmanlı kayıtlarından yararlanarak çok geniş araştıran ve bunun üzerinde doktora tezi hazırlayan Doc. Dr. Vural Genç’in “Acem’den Rum’a İdrisi Bidlisi’nin Hayatı, Tarihçiliği ve Heşt Behişt’in II. Beyazıd Kısmı”(984 sf)değerli çalışması ve yine o dönemin önemli bir aydını ve şahidi olan Şükri Bidlisi’nin “Selimname”si (400sf), bizlere daha sağlıklı bilgileri vereceği açıktır. Bunların yanında ‘Osmanlı Devleti ve Kürtler’( İbrahim Özcoşar-Shahab Vali, Kitayyayınevi, İstanbul 2017) kitabında yazdığı makalesi ile bu eserlere değinen akademisyen Nezahat Başçı’nın yaptığı değerlendirmeler (Hicabi Kırlangıç’ın bazı yerlerde tercüme hatası yaptığını belirtir) bu tarih diliminin anlaşılmasında zihnimizi açıyor.
Birçok tarih kitaplarında farklı anlatımlarla karşımıza çıkan dönem olayları belirtilen bu eser ve incelemelerdebirinci tanıklar anlatımıyla ve daha gerçekçi bilgilerle tanışıyoruz. Bu çalışmalar üzerinde yaptığım okumalarıma göre özet olarak şu farklı bilgilerle karşılaşıyoruz:
İdris-i Bidlisi ne bir hain ne de bir Kürt ulusal lideridir. Önceleri Akkoyunlu, Safevi ve nihayetinde Osmanlı sarayında görev yapmış başarılı bir alim ve bürokrattır.
İdris-i Bidlisi, Kürtlerin Osmanlı saflarına kazanılması için Sultan Selim tarafından görevlendirildiğini açıklar.
Bidlisi, bu görevi yerine getirirken kısa bir dönem için de olsa, Kürtlerin tarihte çok rastlanmayan birliğinin sağlanmasında ve ellerinden alınmış olan beylik statülerinin geri kazanılmasında önemli bir rol oynar.
Kürtler, Osmanlı devletini bölgeye davet etmemiştir. Bu iddia Safeviler tarafından ortaya atılmışsa da zamanın tanıkları bunu teyit etmezler. Zaten Osmanlı ordularının Kürtleri kurtarmak için bölgeye geldikleri doğru ve mantıklı durmuyor. Osmanlılar, kendi egemenlik bölgeleri için büyük tehlike gördükleri Safevi devletinin gücünü kırmak için bölgeye gelmiştir.
Sultan Selim, Tebriz’i ele geçirdikten sonra bölgede hakimiyetini kalıcılaştırmak için Kürtlere ihtiyaç duymuştur. Aynı şekilde Kürtler de Safevi zulmünden kurtulmak için Osmanlı’nın yardımına ve korumasına ihtiyaç duymuştur.
Kürtler Çaldıran Savaşı’nda Osmanlıların yanında yer almamıştır. Tüm Kürdistan coğrafyası Çaldıran Savaşı öncesi Safevilerin kontrolünde olduğu için Kürtlerin önemli bir kesimi zorunlu olarak Çaldıran Savaşı’nda Safevilerin yanında yer almıştır.İdris-i Bidlisi’ye görev çıkmasının nedeni de budur.
Kürtlerle Osmanlılar arasında 1514 Amasya Antlaşması diye bir anlaşma yapılmamıştır. Yani Kürt heyeti ile Sultan Selim’in heyeti sorunu müzakere edip anlaştığı bir anlaşma yoktur. Şükri Bidlisi’nin Selimname’sinde bahsettiği birkaç Kürt beyinin Amasya’da Sultan Selim’i ziyaret ettiği bilgisi dışında diğer belgelerde benzer bir bilgi yoktur. Sultan Selim’in İdris-i Bidlisi’ye gönderdiği mühürlü boş kağıtlar, Safevilerden geri alınan beylik bölgelerinin ayrı ayrı ve kendi özgün şartları içinde Kürt beyi ile Osmanlı devleti arasındaki uyulması gereken İdris-i Bidlisi’nin yetkili kılındığı bazı haklar ve şartlarla ilgilidir.
Sultan Selim, Kürtlere, otonom birKürdistan’ı yönetmesi için aralarından bir lider seçmeyi teklif etmemiştir.Buna karşı da Kürt beyleri bölgeyi yönetmek için Osmanlıdan bir lider talep etmemişlerdir. Kürt beyleri, Bidlisi’nin yönlendirmesiyle Diyarbekir’i kuşatan Safevi güçlerine karşı Sultan Selim’den savaşı yönetecek bir komutan ve askeri güç talep etmiştir.
Sultan Selim, Kürt beylerine Safeviler tarafından ellerinden alınan, atalarından kendilerine miras kalan bölgeleri Osmanlı Devleti’nin kontrolü altında yönetmeleri için onay vermiştir. Diyarbekir eyaletinin birçok yerleri gibi öncesinden beylik statüsünde olmayan yerlerdevletin tasarrufuna bırakılmıştır.
Kürtlerin tarihi ve kültürel kodlarının kendilerindenbir lider altında yönetilmesine müsait olmadığını Bidlisi’nin kendisi söylüyor. Kürdistan’ın çoğu yerleri Safevilerden kurtarıldıktan sonra, birlikte görev yaptığı Bıyıklı Mehmed Paşa’nın itirazına kadar,Diyarbekir eyaletinin siyasi yöneticisi olarak Bidlisi görev yapmaktadır.Bidlisi, Kürtlerin kendilerinden (mevcut beyler içinden) bir lider etrafında birleşmelerinin mümkün olamayacağını söylediğinde liderlik için kendini işaret etmiş olabilir.
Tüm bu özet açıklamadan sonra Bidlisi’nin doğumundan ölümüne kadar olan sürede yaşadıkları ve Osmanlı-Kürt ilişkisindeki rolüne bakalım.
İdris-i Bidlisi’nin 1514 Yılına Kadar Olan Hayatı
Bidlisi, bir kayda göre[1]18 Ocak 1457 Salı gecesi Rey’e bağlı, Nurbahşi tarikatının merkezi kabul edilen Sulakân nahiyesinde dünyaya gelmişti. Babası Hüsameddin Ali, dedesinin adı Şeyh Taceddîn Hacı Hüseyin, dedesinin babasının adı da Mevlânâ Mecdüddîn el-Bidlisi’dir. Tüm bu alimler Bitlis’te yaşadıkları dönemde Bidlis Beyliğinin himayesi altındaydılar.[2]Babası Hüsameddin Ali Bidlisi, Şiiliğe ait Nurbahşîye tarikatına bağlı idi, bir müddet bu tarikatın kurucusu Seyyid Muhammed’in hizmetinde bulunmuş ve orada mektep hocalığı yapmış saygın bir âlim ve kuvvetli bir mutasavvıftı. Nurbahşîye tarikatına olan sıkı bağlılığından dolayı eserlerinde kendisini Hüsameddin Ali el-Bidlisi el-Nurbahşî şeklinde tanıtmıştır.[3]Nurbahş’ınLuristan, Kürdistan ve Azerbaycan’dan gelen 17 tarikat yoldaşı Abhar, Bidlîs, Halhal, Irak-ı Acem, Karahrûd, Kalur, Hurramâbâd, Sultaniya, Burujird, Erbil ve Tebriz şehirlerindendi ve bunlardan yedisi Kürt idi.[4] Şeyh Muhammed Nurbahş’ın bu yedi Kürt müridinden birisi de Bidlisi’nin babası Hüsameddin Ali idi. Hüsameddin Ali, Şeyhinin Sulakan’a yerleştiğini duyunca Bitlis’ten ayrılarak ailesiyle birlikte yanına göçmüştü. Oğlu İdris de, ailesinin Sulakan’a gelmesinden sonra doğmuştu. İdris-i Bidlisi, çocukluğundan itibaren tüm eğitimini babasından ve içinde bulunduğu entelektüel ortamdan almıştı. Yetenekli tarikat yoldaşları, tarikat öğretilerini adeta birer halife gibi yaymak adına yavaş yavaş Sulakân’dan ayrılıp etrafa dağılmaya başladılar. Hüsameddin Ali de memleketi Bitlis’e yerleşti.[5]
Uzun Hasan, Karakoyunlu lideri Cihan Şah’ı öldürdükten sonra (1467) Bitlis vilayetini istila etmesi için büyük bir ordu gönderdi. Bidlis emiri Mîr II. İbrahim üç yıl direndi ama sonuç olarak kaleyi Uzun Hasan’ın komutanına teslim etmek zorunda kaldı. Kendisi de şehrin ileri gelenlerinden on iki aileyi de alarak Tebriz’e hareket etmişti. Muhtemelen Mir İbrahim’in kuşatmanın sona erip şehrin teslim edildiği 1470 yılında yanında Tebriz’e götürdüğü on iki aileden birisi de Bidlisi ailesi olmalıydı.
Hüsameddin Bidlisi tasavvufî faaliyetlerine devam ederken oğlu İdris de hem babasının yanında hem de medresede ilk eğitimini almaya başladı. İdris’in, babasının ruhanî koruması ve yetiştirmesi altında daha genç yaşlarında Tebriz’de ilmî bahislere, felsefî ve tasavvufî tartışmalara katılır.Önemli ulemalar arasında yetişen İdris-i Bidlisi’nin Tebriz’de Akkoyunlu devletinin merkezinde 1481’den önce munşiliğe (divan katipliği) başlar.[6]Sultan Yakub 1478 yılında Akkoyunlu tahtına oturduğu zaman Bidlisi,medrese öğrenimini tamamlamış 21 yaşında bir gençti. İdris-i Bidlisi, Akkoyunlu sarayında oldukça etkin olan Şeyh İbrahim Gülşeni’nin müritliğini yapmaktaydı. (Şeyh İbrahim Gülşeni, Akkoyunlu devletinin sona ermesiyle Mısır’a yerleşir)Bidlisi’nin aldığı eğitim ve şeyhinin koruması onu Fars bürokrasinde görev almasında önemli rol oynamıştı.[7]Akkoyunlu Sultanı Yakup vefat edince taht kavgası şiddetlenir. Tahta oturan Baysungur Mirza’nın yanında yer alan İdris-i Bidlisi, Baysungur’un öldürülmesinden sonra saray çevresinden uzaklaştı. Sultan (Göde) Ahmed tahta oturunca Bidlisi Tebriz’e gelebildi. Göde Ahmed’in öldürülmesi yeniden taht savaşlarına yol açmıştı. GödeAhmed’in kısa süreli saltanatından sonra 1498’den 1501 yılına kadar Akkoyunlu tarihine taht için mücadele eden Elvend Mirzâ ve Sultan Murad’ın bitmek bilmeyen çatışmaları sürece damgasını vurdu. 1500 sonbaharında egemenlik alanı ikisi arasında paylaşıldı. Elvend’e Azerbaycan, Arminiyye, Diyarbekir, Mugan ve Harran, Sultan Murad’a ise Fars, Kirman, Irak-ı Acem ve Irak-ı Arab verilmek üzere imparatorluk ikiye bölündü. Akkoyunlular desteği ve ittifakı ile önemli bir güç biriktiren Safevi tarikatı genç temsilcisi İsmail, Ağustos-Eylül 1499’da yanındaki tarikat ileri gelenleri ile uzun iktidar yürüyüşü için Lâhîcân’dan ayrıldığında henüz on iki yaşındaydı. 1500 yılı baharında geldiği Erzincan’da kendisine katılan Anadolu ve Suriye’deki Kızılbaş takipçileri ile birlikte Şirvan’a hareket etti. Aynı yıl içinde ElvendMîrzâ’nın üzerine yürüdü. Nahçivan yakınlarındaki Şarur’da onu yenerek başkent Tebriz’e girdi ve 1501 sonbaharında şahlığını ve 12 İmamcı Şiî doktrinini resmen ilan etti.[8]Bidlisi, 1501 güzünde Şah İsmail’in tahta çıkışından hemen sonra Tebriz’den ayrılmadı. Şah tarafından vezir olarak atanan, eskiden de Sultan Yakub’un veziri olan Melik MahmudDeylemî’nin yardımıyla İdris-i Bidlisi, Şah İsmail’in sarayında katiplik görevine girdi.[9]Bidlisi 1501–02 kışını Tebriz’de şahın hizmetinde geçirirken 1502 baharında Elvend Mirza, Erzincan tarafındayken topladığı ordusuyla kaybettiği Tebriz’i tekrar ele geçirmek için harekete geçti. Bu haberi alan Şah, Mayıs 1502’de ordusuyla o tarafa yöneldi. Şahın Erzincan yakınlarına vardığından haberdar olan Elvend Mirza onunla karşılaşmak yerine başka bir yoldan Tebriz’e geldi ve tahtı tekrar ele geçirdi. Bu durum Tebriz’e şahın yenilip Elvend’in galip olduğu şeklinde yayıldı. Şah Tebriz’e yönelince, öncesinde şaha biat edenlerin çoğu şimdi onun düşmanına biat ettikleri için öldürülecekleri korkusuyla kaçmak zorunda kaldılar. Bidlisi de korkuya kapılıp anne-babası ve ailesini bırakarak çok sevdiği Tebriz’den İstanbul’a gitmek düşüncesiyle ayrıldı. [10]
1502 yazı ortalarında Tebriz’den’dan ayrılan Bidlisi, neredeyse bir yılını yollarda geçirmişti. Bidlisi, Risâle-i Münâzara-i Rûze ve ʻIyd adlı eserinde, 1502 sonbaharı ve kışında bile hala “uçsuz bucaksız ovalarda ve dağlarda perişan ve çaresiz bir şekilde” dolaşmıştı. Çamurlu mağaralarda saklandığını söyleyen Bidlisi “Bu çölde gece gündüz başıboş bir şekilde arayacak kadar neyimi kaybettiğimi bilemiyorum” diyordu.[11]
Bidlisi, İstanbul’a yetiştiğinde Sultan II. Beyazıd seferde idi. Bidlisi de bilinmeyen bir nedenle 1503 yılında Sofya yakınlarındaki Hristiyan ahalinin yaşadığı Köstendil sancağına bağlı Dupniçe (Günümüzde StankeDimitrov) kasabasına yerleşti. Burada manastırdaki inziva hayatı içindeki Hristiyan alimlerle bir dönem yaşayan Bidlisi daha sonra Sofya’ya yerleşti.[12]Sofya’da kaldığı zaman dilimi içinde biri Sultan Bayezid’e (Risâle-i Münâzara-i Rûze ve ʻIyd) biri Şehzade Ahmed’e (Şerh-i Kaside-i Hamriye) ve biri de Şehzade Selim’e (Mirʻâtü’l-ʻUşşâk) olmak üzere üç eser telif etti. Bu şekilde hem padişah hem de şehzadelerinin dikkatini üzerine çekecek, görev talebinde bulunacak, en azından bunlardan birinden himaye görebilecekti.[13]
Birçok yazışmadan sonra nihayet Sultan II.Beyazıdİdrisi’yi İstanbul’a davet etti. Sultanın âlimlere değer verdiğini bildiği için kendi ilmi kimliğini ön plana çıkaran Bidlisi, Bayezid ile olan tanışıklığını ve onun adına kaleme aldığı Mirʻâtü’l-Cemâl adlı eserini bu görüşmeye vesile yapmak istediğini şöyle anlatır:
“Şeref ve iftiharım için gazi sultanın [II. Bayezid] dergâhına gitmek, yolunun toprağına adım atarak bütün insanların sığındığı yer olan kapısını tavaf, sultanla aşinalığım olduğu için, canı gönülden dualarımı arzetmek istedim. İlim ve fazilet onun nazarında kıymetli olduğu için ilmi bir hediyeyi [Mirʻâtü’l-Cemâl] bu görüşme için vesile kıldım. Kendisini görmeme icazet çıkınca küstahlıkla ileriye doğru bir adım attım. Eşiğini öptükten, felek gibi olan sarayının direklerine el sürüp tavaf ettikten sonra onun bağışlar saçan elini öptüm ve huzuruna birkaç kitap bıraktım. Erbab-ı kemâle has olan bir fen ile Mirʻâtü’l-Cemâl’i hazırlamıştım. Kitabın içine tefsir, meani ve beyan ilimlerinden çokça örnekler koymuştum. En fasih olan nazım ve nesirle [kitabı] onun yüce adıyla süsledim.”
Bidlisi, İstanbul’da Sultan II.Beyazıd’in Osmanlı tarihi yazımı ile görevlendirmesi üzerine Heşt Behişt kitabının yazımına başlar. 30 ay süren bu çalışması sonucu Bidlisi beklediği ilgiyi görmediğine inanır. Sarayda bürokratlar arasında büyük bir rekabet sürmektedir. Saraydaki bazı bürokratlar ve vezirler bir Acem bürokratının sarayda itibarının yükselmesini istemezler ve Bidlisi’nin aleyhine çalışırlar.
Muhalifleri Heşt Behişt kitabında Osmanlı hanedanının düşmanları olan İran şahlarını övdüğü yolunda ithamlarda bulunurlar. Bu propagandayla İdris-i Bidlisi’yi padişahın gözünden düşürürler.İdris-i Bidlisi, bu çalışmalarına karşılık Padişahın kendisine ödediği inamdanda memnun değildi. Verilen ödemeleri “küçük çocuklara verilen kuru üzüm ve ceviz”ebenzetiyordu. Padişah eser teslim edilirken 50.000 akçe, toplamda da 149.000 akçe inam vermişti. Ama tüm bunlar hem para olarak hem de beklediği terfi açısından Bidlisi’yitatmin etmemişti.
Bu gelişmeler üzerine BidlisiDiyarbekir’e gitmek istiyordu. Diyarbekir o tarihlerde Safevî toprağı idi ve Şah İsmail’in en güvenilir beylerinden Ustaclu Muhammed Han tarafından idare ediliyordu. Bu düşünceyle Bidlisi, İran tarafındaki dostlarıyla bu konuda yazışmaya başladı. Buradan gelecek olan olumlu bir cevap üzerine Diyarbekir’e hareket edecek belki de oradan da tekrar Tebriz’e geçecekti. Ancak Padişah buna izin vermeyince Hac için izin istemeye başladı.[14]
Bidlisi’nin, yanında yetiştirip Osmanlı bürokrasisine entegre ettiği oğlu Ebulfazl’ın bu dönemde, Trabzon’daki genç şehzadenin hazine-i âmire katipliğini yapıyordu. Bu konuda açıklayıcı bir bilgi olmasa bile muhtemelen İdris-i Bidlisi Tebriz’den ayrılırken oğlunu da Trabzon’da vali olan şehzade Selim’e göndermişti.
Bidlisi nihayet uzun zamandır almayı beklediği Hac iznini II. Bayezid’in oğlu Selim’in isyanıyla uğraştığı bir anda aşırı ısrarlarının neticesinde alabilmişti. 1511 yazı sonlarında geri döneceğinin teminatı olarak ailesini arkasında bırakarak hayal kırıklığı içinde İstanbul’dan gemiyle ayrıldı. Elli dört yaşındaki Bidlisi, İstanbul’dan ayrıldıktan birkaç gün sonra kendisine tahsis edilmiş senelik zeamet gelirinin kesilmiş olduğunu öğrendi.[15]
1511 sonbaharında Kahire’ye geldiğinde Memluk Sultanı KanısavGavri’ninadamları tarafından karşılandı.Daha önce yazılarında yerin dibine batırdığı Memluk sultanını göklere çıkartan methiyeler yazdı. Kahire’de iyi karşılanmasının bir nedeni de daha önce Mısır’a yerleşen ve sarayda önemli bir görevi olan Tebriz’den Mısır’a sığınmış Şeyh İbrahim Gülşeni’nin olmasıydı.Bidlisi, Kahire’de bulunduğu sürece sultan tarafından hoş karşılanmış, ihtiyaçları karşılanmış ve onun meclislerine katılmıştı. Bidlisi, Memlük sultanına da birkaç kitap takdim etti. Bunlardan birisi Memlük sultanı adına kaleme aldığı Risâle fi Esrari’s- Sıyâm adlı eseriydi. Bu eseri Kahire’de bulunduğu 22 Kasım–21 Aralık 1511 münasebetiyle kaleme aldığını söylüyordu.Bidlisi, 1511–12 kışında Mekke’ye gitmek maksadıyla bir müddet kaldığı Kahire’den ayrıldı. KanısavGavrî, Hac’a gidecek olan Bidlisi’nin, gideceği her yerde karşılaşacağı güçlükler konusunda kendisine yardım edilmesi için güzergâhındaki tüm idarecilere bir ferman yazdı, ayrıca kardeşinin oğlunu da Bidlisi’nin yanına verdi.[16]Bidlisi Mekke’de kaldığı bir buçuk yıl içinde muhtemelen Memluk Sultanı KanısavGavri’nin tahsisatıyla hayatını idame ettiriyordu.
Bidlisi, Mekke’denŞah İsmail’e kasideler yazdı. Bidlisi’nin Mekke’de ikamet ettiğini yazdığı kaside vasıtasıyla haber alan Şah İsmail, bu haber üzerine yazdığı mektubu ve hediyelerini özel bir haberci vasıtasıyla Mekke’ye göndermişti. Şah İsmail mektubunda, Bidlisi’nin Tebriz’e geri dönmesini istiyor, onu hizmetine kabul ettiğini belirtiyordu.[17]
Sultan Bayezid, Nisan 1512’de tahtı oğlu Selim’e bırakmak durumunda kalmıştı. Bidlisi bu taht değişikliğini, İran’a dönme arifesinde iken Mekke sokaklarındaki tellallardan öğrendi.
OSMANLI SAFEVİ SAVAŞI
Selim daha Trabzon’da vali iken Osmanlı Devleti için büyük bir tehlike olarak gördüğü Safevi devletini etkisizleştirmek gerektiğinin farkındaydı. Kızılbaşlık Osmanlı topraklarında gizliden gizliye örgütleniyordu. Babası II. Beyazıd yaşlanmıştı ve istese de doğuya bir sefer yapacak durumda değildi. Kardeşi ve tahtın birinci varisi kabul edilen Amasya valisi Sultan Ahmed, büyük bir orduyla Karaman’da Safevi taraftarlarına karşı savaşmış, her iki taraftan 50 bin kişi ölmüştü. Kardeşler arasında başlayan taht kavgası Safevilerle hesaplaşmayı ileriki bir tarihe ertelemişti. Acem memleketinden büyük şikayetler padişahlık makamına geliyordu. Bölgeden kaçanlar Osmanlı devleti topraklarına yönelmişlerdi. Osmanlı topraklarından da doğuya doğru Kızılbaş akını vardı.
Anadolu Kızılbaşları sık sık başkaldırıyor ve Safevi taraftarlığı yaparak çevreyi rahatsız ediyordu. Şah Kulu İsyanı Şah İsmail’in kışkırtması olarak kabul ediliyordu. Sultan Selim yerini sağlamlaştırdıktan sonra Erzincan tarafındaki Kızılbaşlara ve Safevi devletine ve lideri Şah İsmail’e karşı güçlü bir saldırı için fetvalar çıkarttı.Safevi dünyasını ve bölgeyi çok iyi bilen insanlara duyulan ihtiyaçtan dolayı,Bidlisi’nin dostu olan Cafer Çelebi tarafından BidlisiSultan Selim’e önerildi. Trabzon’da Selim’e katiplik yapan ve Selim’le birlikte İstanbul’a gelen Bidlisi’nin oğlu Ebulfazl’ın da Bidlisi’nin önerilmesinde rolü olabilir.
Selim, Bidlisi’yi bir mektupla ve gönderdiği 500 altınla İstanbul’a geri çağırdı. Bidlisi yüzünü döndüğü Şah’a gitmeyi değil, İstanbul’a doğru yola çıktı.
Bidlisi, 1513–14 kışında İstanbul’a döndüğünde Selim’in huzuruna çıkarak “eşiğini öptü”. İran seferi sırasında Selim’in yanında eski ve tecrübeli bir Acem bürokratı olan Bidlisi de yer alacak birkaç danışmandan biri olacaktı.
Bağdat’tan Maraş’a kadar geniş bir bölgeye hükmeden Safevilere karşı savaş hazırlığı yapan Sultan Selim, içeriden ihanete uğramamak için bir emir yayınlayarak Osmanlı topraklarında 7 yaşından 70 yaşınane kadar Kızılbaş varsa hepsinin adları ve adresleri ile kayıtlara geçirilmesini buyurdu. Henüz sefere çıkmadan tespit edilen 40 bin Anadolu Kızılbaş’ına karşı imha hareketi başlatıldı.[18]
19 Nisan 1514 tarihinde İstanbul’dan harekete geçen Osmanlı ordusu, Sivas’ta 100 bin askerle savaşa hazır hale getirildi. Erzincan’dan Tebriz’e kadar sürecek savaş süresi 40 gün hesaplanarak bunların ihtiyacı olan erzakların taşınması için 60 bin deve hazırlandı. Lojistik hizmetler için 5000 kişi görevlendirildi. Selim’in kendisine doğru yola çıktığını duyan Şah İsmail, Osmanlı ordusu erzak temin edemesin diye Sivas’tan Tebriz’e giden hat üzerindeki Kızılbaş yerleşim yerlerini boşaltmıştı. Safevi devletinin Diyarbekir ve Kürdistan valisi olan Muhammed Han Ustaclu, bölgedeki Türk ve Kürt aşiretlerini yanına katarak Osmanlı ordusunu karşılamak için Osmanlı ordusunun yöneldiği bölgeye doğru harekete geçti ve geçtiği yerlerdeki tüm ekinleri, otları Osmanlı güçleri yararlanmasın diye ateşe verdi. Bunun üzerine Sultan Selim İstanbul’a haber göndererek Deniz yoluyla Trabzon üzerinden binek hayvanların yemi için de 100 bin deve yükü hazırlanmasını buyurdu.[19]
23 Ağustos 1514 Çarşamba günü iki ordu Çaldıran denilen yerde karşı karşıya geldi. Çaldıran Savaşı’nda Kürtler Safevilerin safındaydı.Tüm Kürdistan Safevilerin kontrolünde olduğu için Kürt aşiretleri Safevi ordusu içinde yer almak zorunda idi. Bazı Kürdistan Emirleri zaten Şah tarafından tutuklanmış, bazıları bir süre sonra serbest bırakılmış, bazıları da kaçabilmişti. Diyarbekir ve Kürdistan valisi olan Muhammed Han Ustaclu’nun birliğinde Türk, Arap ve Kürt aşiretlerinin güçleri yer almaktaydı. Yenilen Şah İsmail güçleri geri çekildi. Muhammed Ustaclu, Çaldıran Savaşı’nda öldürüldü. Osmanlı ordusu Safevi güçlerini Tebriz’e kadar kovaladı ve Tebriz’e girdi.
Osmanlı askerlerinin elde ettikleri talan mallarını ailelerine ulaştırmak için geri dönme talepleri yükselmişti. Ayrıca orduyu ve hayvanlarını beslemek için de yeterli erzak bulmak problem oluyordu. Bu durumda Safevi güçlerinin saldırma ihtimali fazlaydı. Sultan Selim, kışı Tebriz’de geçirmenin sakıncalarını danışmanlarına danıştı. Danışmanlarından Bidlisi, Sultan’ın danışması üzerine Tebriz’den çıkmasına karşı olduğunu beyan etmişti ama Sultan, 14 Eylül 1514 günü,İlkbaharda tekrardan Tebriz’e dönmek düşüncesiyle Amasya’ya geri dönme kararı verdi. Sultan Selim 23 Kasım 1514 günü Amasya’ya vardı. Bu arada meydana gelen bir olay da Çemişgezek Beyi Rüstem Bey’in Çaldıran Savaşı’ndan sonra Sultan Selim’i 150 kişilik bir heyetle ziyaret etmesidir. Çemişgezek beyi Rüstem Bey’in babasının önceleri beylik bölgelerini Safevilere terk ettiği gerekçesiyle Sultan Selim, ziyaretçilerin hepsini kılıçtan geçirmiş ve Rüstem Bey’in başını oğlu Pir Hüseyin Bey’e göndermişti. Buna rağmen Pir Hüseyin Bey, Sultan Selim’in huzuruna çıkmıştı. Sultan Selim, Pir Hüseyin Bey’i cesaretinden dolayı kutlamış ve Çemişgezek beylik bölgesini kendisine vermişti.
1514-1515 kışında Sultan Selim, Tebriz şehrinden hareketi sırasında İdris-i Bidlisi’ye Kürtleri Osmanlı’nın saflarına çekmesi için görev verir. Aldığı emir üzerine BidlisiUrmi ve Uşni’denAmed’e, oradan Malatya’ya kadar olan coğrafyada Kürt mirleri ile ilişkiye geçmek için harekete geçti. Bidlisi, bu görev konusunda şunları söyler: “Bu hakir kula olan irsi bağlarından ve yakınlıklarından kaynaklanan eski ilişkiler ve dostluk yoluyla arada tam irtibat söz konusuydu. Müjdeler dolu menşurları ve İslam sultanının fetihname hükümleriyle Kürtlerin ve Diyarbekir’in büyük beylerine yaptığı daveti bildirdim.“[20]
Şah İsmail tarafından Kürt beylerinin tutuklanması ve beyliklerinin gasp edilmesi
Bölgedeki bütün Kürt beyleri Uzun Hasan’ın istilasından etkilenmiş beyler olarak başlangıçta Şah İsmail’i zorunlu olarak desteklemişler, ona bağlılıklarını bildirmişlerdi. Mesela bölgedeki Kürt beyleri arasından en nüfuzlu olan Bidlîs beyi Emir Şeref, Şah İsmail‘i Harput dönüşü Ahlat’ta karşılamış, ona itaatini arzetmiş, Şah İsmail ise kendisine hilat hediye ederek Bidlîs beyliğini resmen tanımıştı.Şah İsmail Hoy kışlağına geldiğinde Emir Şeref ve aralarında Hısnkeyf hâkimi Melik Halil Eyyubi, Cezire hâkimi Şah Ali Bey Bohti, Hizan hâkimi Mir Davud, Sason hâkimi Ali Bey’in de bulunduğu on dört Kürt beyi ile ona itaatlerini arz etmek için Hoy’a gitmişlerdi. Başlangıçta iyi karşılanan bu Kürt beyleri daha sonra Diyarbekir hâkimi Han Muhammed Ustaclu’nun kışkırtmaları sonucu Şah İsmail tarafından tutuklandı. Yerlerine beyliğe Safevi emirler atadı. Şah, bu beyler arasından sadece Sason beylerinden Şah Ali Bey’i ve Şirvan beylerinden Mir Şah Muhammed’i tutuklatmadı. Ayrıca Kızılbaş emirlerini Cizre, Bitlis ve Hakkâri taraflarına gönderdi. Bu çerçevede ele geçirilen topraklardan Atak hâkimi Ahmed Bey’in toprakları Kaçar aşiretine, Eğil beyinin toprakları Kızılbaş komutanlardan Mansur Bey’e, Çemişgezek beyi Pir Hüseyin Bey’in toprakları Nur Ali Halife’ye verildi. Şah İsmail tutuklayıp gözaltında bulundurmak dışında Kürt beylerini bulundukları merkezlerden ve kadim yurtlarından uzaklaştırıp İran içlerine getirmek (Çemişgezek beyleri örneği) ve yerlerine Kızılbaş veya kendisine daha sadık Kürt beyleri atamak ve evlilik yoluyla bağlar kurmak (Hısnıkeyf hâkimi Melik Halil örneği) gibi çok yönlü bir politika izlemişti. Bu olaylar Kürt beyleri ile Şah İsmail arasında bir kırılmaya ve ikili ilişkilerin bozulmasına yol açtı.
Kürt beylerinin Osmanlı ile ittifakı
Şah İsmail tarafından hapsedilmesinden kurtulmuş Kürt beylerinin kadim yurtlarını geri almak için Osmanlı ile ittifak etmeleri kaçınılmaz olmuştu. Bunun ilk davetçisi de İdris-i Bidlisi olmuştur. Doç.Dr. Ahmed Akkündüz’ün: “Koca Müverrih, Bedayi, cilt II.Vrk.452/a-b, Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuk Tahlilleri, Yavuz Sultan Selim Dönemi Kanunnameleri”çalışmasında yirmi beş Kürt yöneticisinin İdris-i Bidlisi’nin aracılığıyla Amasya’ya gittiklerini ve Sultan Selim ile Kürt beyleri arasında bir özerklik anlaşmasının sağlandığını belirtmesine rağmen olayın birinci aktörü olan İdris-i Bidlisi farklı yazıyor.“Onların din ve devlet düşmanlarına muhalefet edip mürüvvet sahibi Sultan’a bağlanmalarının ilk etkeni ve asıl davetçisi bendeniz olduğumdan, her türlü yardım amacıyla benimle yazışmalarda bulundular,”diyor.[21]
İdris-i Bidlisi, HısnKeyf, Siirt, Bitlis ve Hizan beldelerine giderek o yörenin ünlü melikleri ve hakimleri ile Osmanlı padişahına tabi olmaları ve itaat etmeleri; işgal edilmiş beyliklerini savaşarak kurtarmaları maksadıyla bir toplantı düzenledi. İçlerinde HısnKeyf sahibi Melik Halil Eyyubi’nin, Bitlis meliki Emir Şeref’in, Hizan meliki Emir Davut’un, Sason hakimi Ali Bey’in, Nemran hakimi Abdül Bey’in ve İzzeddin Şir Bey’in oğlu Melik Abbas’ın olduğu yirmi beş kişinin katıldığıbir toplantı meydana geldi.25 kişilik Kürt emirleri heyetinin Amasya’da Sultan Selim’le yapıldığı iddia edilen toplantı, Bitlisi ile yapılan bu toplantı olsa gerek.
Tebriz’in alınmasından sonra Sultan Selim’e biat edip meliklik berat ve sancağı alan Bitlis hükümdarı Emir Şeref, emirliği altındaki bölgeleri ve kalelerini egemenliği altına aldı. İsmail Şah’ın damadı olan Melik Halil Eyyubi, Kürdistan beyleri ve büyükleriyle ittifak ederek hala Muhammed Ustaclu’nun kardeşinin elinde bulunan HısnKeyf kalesiyle şehrini uzun kuşatmalar sonucu geri aldı. Ali Bey, Herzen kalesini geri aldı.Sason hakimi Muhammed Bey de Herzen memleketlerini kuşatıp geri aldı.Diyarbekir civarındaki bütün Kürdistan beyleri içinde, soyluluk ve seyyidlikle adlanmış olan Ahmed Bey Zorakki, Atak kalesini, Miyafarikeyh şehrini ve başka yerleri geri aldı. Tebriz tarafına yönelişi sırasında Karaman civarında Sultan’ın eşiğini öpen Cemşid Bey Merdisi, Palu kalesini ve ülkesini ele geçirdi.Kasım Bey Merdisi, Egil kalesiyle bağlı yerleri ve Hani’yi bileğinin gücüyle ele geçirdi.Amid halkının yardımı ve desteğiyle Ahmed Bey ve Kasım Bey yiğitlik görevlerini yerine getirdi. Aynı şekilde Buhti ve Cezire hakimi de Musul’a hakim olan Safevi güçlerini donanmış bir orduyla yenilgiye uğrattı. Soran hakimi Seyyid Bey, Erbil ve Kerkük memleketini ele geçirdi. Diyarbekir ve Kürdistan etrafında Kürt büyüklerinin çoğu, kendi atalarından kalma kalelerini ve şehirlerini iktidarları altına aldılar. [22]
Diyarbekir ve Mardin Bölgelerinin Kurtarılmasında Kürt-Osmanlı İşbirliği
Diyarbekir, Selim’in doğu siyasetinde önemli bir yere sahipti ve buranın ele geçirilmesi Osmanlı devletinin bölgedeki idaresi açısından oldukça önemliydi. Çaldıran sonrasında Sultan Selim’in teşviki neticesinde şehir Akkoyunlu Sultan Murad tarafından kuşatılmışsa da bu harekât başarısızlıkla sonuçlanmıştı. Padişah bu defa Bidlisi’nin nasihat gücünü denedi. [23] .Netice olarak bu tebliğ işe yaramış, Amid şehri ileri gelenleri Safevî birliklerini şehirden çıkarmış, padişahtan yardım beklemeye başlamışlardı. Şah İsmail, şehri tekrar ele geçirmek için Muhammed Han Ustaclu’nun kardeşi Karahan’ı görevlendirdi. Şehir, Karahan’ı desteklemek için gelen Ruha hâkimi Durmuş Bey’in ve Mardin, Hısnıkeyf, Harput ve Ergani’deki Safevî birliklerinin de katılımıyla 1515 kışında çok büyük bir orduyla kuşatıldı. Şehir halkı bir taraftan kuşatmaya direnirken diğer taraftan da Bidlisi aracılığıyla sultandan yardım talebinde bulundular. Haberi alan Sultan Selim, derhal Hacı Yiğit Ahmed komutasındaki bir birliği gönderdi. Bu yiğit komutasındaki birlik bir gece baskınıyla çemberi yararak kaleye girdi. İç savunma güçlendirildi.
Diyarbekir kuşatmasını kırmak için savaşa davet edilen Kürt beyleri, güçlerinin Safevilerin topladığı büyük orduya yetmeyeceğini açıktı. İdris-i Bidlisi, Bayburt’a olan Bıyıklı Mehmed Paşa’dan yardım istedi ama Paşa, ancak Sultan Selim’den emir aldığını beyan ederek reddetti.Bunun üzerine İdris-i Bidlisi Kürt beyleri adına Sultan Selim’e yardım içerikli bir mektup yazdı.Sultan Selim muhtemelen Bidlisi’nin kaleme aldığı Kürtler adına yardım talep eden bir mektup üzerine Bıyıklı Mehmed Paşa’ya emrini iletti. Bidlisi, bu konuda olayı şöyle dile getiriyor: “Onların din ve devlet düşmanlarına muhalefet edip mürüvvet sahibi Sultan’a bağlanmalarının ilk etkeni ve asıl davetçisi bendeniz olduğumdan, her türlü yardım amacıyla benimle yazışmalarda bulundular. Kürt melikleri ve beyleri, Kızılbaş’ın Amid’i kuşatma amacıyla yaptığı saldırıyı ortadan kaldırmak için söz ve gönül birliği etmekle birlikte liderlik ve komutanlık için Sultan’ın devlet erkânından birinin bir grup askerle birlikte gönderilmesini istemekteydiler. Ayrıca, bu komutan ordu yönetirken Osmanlı kanunuyla amel etmeliydi ve kendi özlerinde bağımsızlık davasında olan bu meliklerin tamamı da Sultan’ın gönderdiği kişinin emir ve yasaklarına tabi olmalıydılar.”
Bidlisi’nin aynı konuda söylediklerine bakarsakKürt beylerinin bu talebinde Bidlisi’nin yönlendirmesi olduğunu düşünmek çok da yanlış olmaz. “Yıllarca zulüm ve baskı yüzünden zayıflayıp güçsüzleşen bu taife, kendi başına o sapkın topluluğa ve orduya karşı koyma gücüne sahip değildir. Çünkü Kürt beldelerinde çeşitli taife kralları ile çeşitli kavimler ve aşiretler bulunmaktadır. Allah’ın sünneti, tevhit kelimesinde ortak bulunmak ve yüce peygamber ümmeti olmak dışında onların hiçbir işte ittifak etmeleri konusunda cari değildir.”[24]
En başından beri Sultan Selim’inKürt beyleri için düşündüğü atadan miras kalan yerlerde beyliklerinin geri verilmesiydi. Kürt beylerinin talebi de bu yöndeydi. Bu arada söz konusu olan talep edilen liderlik olayı Diyarbekir kuşatmasını kırmak ve Safevi güçlerinin bölgeden kovulmasında askeri bir konuydu. Ancak Safevilerden kurtarılacak Diyarbekir eyaleti ve çevresi Osmanlı Devleti tasarrufunda olacağı belli olduğu için Bidlisi, Kürt beyleri içinde kendilerinden bir lidere itaat etmeyecekleri beyanı ile liderlik için kendini işaret etmiş olabilir. Zaten Diyarbekir alındıktan sonra Diyarbekir’e Osmanlı adına iki yönetici görevlendiriliyor. Bıyıklı Mehmed Paşabölgede asayişi temin etmek için, siyasi yönetim için de Bidlisi görevlendiriliyor.
Bidlisi,Kürtlere Osmanlı yardımının sağlanmasındaki rolünü şöyle açıklıyor:
“O sıralarda Sultan’ın ordusundan Kürtlerin yardımına gelen yoktu. Ancak adı İdris olan ve Bitlis’i imar etme fikrinde olan bir kulu, din sultanının alametleriyle onların arasında bulunuyordu.
Onun eli en güzel yardımcıya her zaman duadaydı.
Beldelerin meliklerini ve ordularını toplayarak düşmanı defetme fikrine düştü.
Bütün Kürt büyükleri için o rahat vaktinde bunu uygun gördü. Hizan’dan, Sason’dan ve bütün Şirvan’dan Şeref Bey ve bütün büyük beyler, o toplantıda ( 25 Kürt beyinin katıldığı toplantı İK) ben davetçi kulla ittifak ederek söz birliğine vardılar,”diyor.[25]
Kürt beylerinin komutasında Kürt ordusu ve Kürt beylerinin istemiyle Padişah’ın görevlendirdiği Bıyıklı Mehmed Paşa komutasında 20 bin Osmanlı askeri bölgeye gelerek Safevi ordusu ile savaştı. Safevi ordusu Mardin’e doğru geri çekildi.
Mardin yakınlarındaki Koçhisar (Kızıltepe) bölgesinde Kürt-Osmanlı ordusuyla Safevi-Kürt ordusu karşılaştı. Asıl büyük savaş burada oluyordu. Her iki tarafta de güçlerini takviye ettiler. Sultan Selim,Şadi Paşa’nın bölgeyi terk etmesi üzerine Hüsrev Paşa komutasında büyük bir kuvvet daha göndermişti. Bidlisi, Ordunun mevzilenmesini ve bu mevzilenme içindeki Kürt güçlerini şu kelimelerle dile getiriyor: “Koçhisar ve Mardin Beylerbeyi, ordunun kalbinde yüce sultanlık sancağıyla yer aldı ve iki bin tüfekçi yeniçeri kalpteki ordunun önünde hazır bulundu. Top aletleri ise gezici arabalara yerleştirildi. Sağ tarafta Hüsrev Paşa, Karaman ve Anadolu beyleri ve askerleriyle altı bine varan yiğit süvariyle birlikte yerini aldı. Müjdelenmiş sol kanattaysa Kürt büyükleri ve beyleri, savaşçı yiğitlerden oluşan yaklaşık kırk bin kişilik bir orduyla yerleştiler. Bendeniz ise Kürt taife krallarıyla Osmanlı komutanları arasında uyum ve anlaşmayı sağlamak için yerini aldı.
Sağ yanda HısnKeyfhakimi Melik Halil Eyyubi, Sason hakimi Muhammed Bey, Şirvanat beyleri ile Egil hakimi Kasım Bey; her biri sancak ve tuğları, kabile ve aşiret mensupları ile birlikte hazır bulunmuşlar, sol yanda da Bitlis hakimi Melik Şeref, Nemran hakimi Davut Bey, Atak hakimi ZorrakiAhmed Bey, Şah Veled Bey Süleymani ve Hacûkî beyleri kabile ve aşiretleriyle birlikte hazırlanmışlardı. Sol kanatta Çemişgezek hakimi Pir Hüseyin Bey ile Arapkir hakimlerinden Orhan, kendi halkı ve Dulkadirli bey ve askerlerinin de ittifakıyla yerini almıştı.”Osmanlı askerlerinin ve Kürt birliklerinin takip ettiği Safevi güçleri kaçarak Tel’afır yoluyla Musul ve Kerkük’e ulaştılar. Oradan da Tebriz’e geçtiler. Geride kalan Safevi güçleri Mardin, HısnKeyf Kalesi, Ergani, Siver (Siverek ), Sincar, Ruha, Çermük ve Birecük gibi Diyarbekir’de Kızılbaş elinde kalmış olan kalelere sığındılar. Mardin kalesi Karahan’ın kardeşi Süleyman ve diğer bazı Kızılbaş komutanlarca savunmaya alındı. Mecburen iş, savaşa ve çatışmaya kadar vardı. Kürt mücahitler kaleyi kuşattılar. Kuşatma yaklaşık iki yıl sürdü. Sonrasında Mardin kalesi de ele geçirildi.[26]Osmanlı tarafında yer alan Kürt beylerinin haricinde hatırı sayılır derecede Kürt ümerası da Şah İsmail’e bağlılığını devam ettiriyordu. Hakkâri beyleri, Bradost beyleri, Sason beyleri, Pazuki beyleri ve Zengine beyleri bunlar arasındaydı. Bidlisi’nin Osmanlı sultanı adına yürüttüğü faaliyeti Safevî tarafında Şah İsmail adına Hakkâri Kürt ümerasından Emir Zahid yürütüyordu.[27]
Kürt beyleri ve Osmanlı güçlerinin Safevi güçlerine karşı elde ettiği zaferden sonra Sultan Selim, Bıyıklı Mehmed Paşa’ya, İdris-i Bidlisi’ye ve Kürt beylerine bol miktarda altın ve çeşitli değerli hediyeler gönderdi. Bu hediyelerin yanında mühürlü boş kağıtlar da gönderdi. Sultan Selim’in Bidlisi’ye gönderdiği mektupta; bu boş kağıtların her birine, her Kürt beyinin beylikleri ile ilgili özel konumları işlensin ve atalarından miras kalan yerlerde miras hakları belirlensin, kayda geçsin. Bidlisi konuyla ilgili şunları yazmakta: “İslam sultanı, HısnKeyf eyaletinin ve bağlı yerlerin adı geçenin (Melik Halil) ataları zamanındaki kanuna göre kendisine teslim edilmesine dair hüküm gönderdi…. Kürdistan melik ve hakimlerinin ihtiyaçlarının tanzimi ve haklarının belirlenmesi Sultan’ın kutlu emriyle bendenize yüklenmişti. …Bu fakir, Melik Halil’i Sultan’ın kutlu emri uyarınca kaleye çıkartıp atalarından kalan hükümet tahtına oturttu.”[28]
Yukarıda Diyarbekir ve çevresi Safevilerden temizlenince vilayet yönetimine bıyıklı Mehmed Paşa ve İdris-i Bidlisi’nin oturtulduğunu belirtmiştik. Bidlisi’nin yerel halk üzerindeki etkisinden rahatsız olan Bıyıklı Mehmed Paşa, rahatsızlığını ve Osmanlı devleti açısından ileride doğabilecek tehlikeleri Sultan Selim’e bildirince, Sultan Bidlisi’yi Şam’a çağırıyor ve beraberinde Mısır seferine götürüyor.
Bu olayı Bidlisi’nin anlatımından okuyalım:
“Adı geçen paşanın ( Bıyıklı Mehmed Paşa ) daha önce zikredilen bazı durum ve olaylarla ilgili tedbirsizliğinden ve başına buyrukluğundan, akıl ve görüş sahiplerinin tavsiye ve nasihatlerini kabul etmemesinden kaynaklanan infialden dolayı hükümetin, hükümdarlığın, enaniyet ve başına buyrukluğun, ortaklığı, paylaşmayı, nasihatı ve akılcı müşavereyi kaldırmayacağını düşünerek kutlu meclise şunu arz etti: “Mevlana İdris, hükümete bulunması, Kürt beyleriyle arasında olan dostluk ve o beldelerdeki halkın geneliyle sahip olduğu yakınlık ve tanışıklık yoluyla o kavmin başvurduğu ve sığındığı bir kişidir. Bu yüzden onlar ve başkaları, kendisine başvurmaktadırlar. Özellikle yüce dergahtan art arda ona gönderilen inamlar ve iltifatlar onun itibarının artmasına neden olmuştur. Meşhurdur ki ‘Yüz derviş bir kilime sığar da iki hakim bir iklime sığmaz’. Dolayısıyla bendenize o vilayet halkının daha az teveccüh ettiği müşahede edilmektedir. Ya kendilerini başka bir hizmete emir buyursunlar ya da bendenizi o memleketin hükümetinden af buyursunlar. Korkulur ki muhalefet nedeniyle aniden bir olay olur da bu kulların infialine neden olur,”
“Akıl ve bilgi sahibi Sultan’ın ben fakirin (İdris-i Bidlisi’nin) hizmet ve sohbetine gönlü meyilli olduğundan, ıslah edilmesi amacıyla bu kulun huzura yönelmesi yolunda kutlu emir gönderdiler.[29]
1516 Kasım’ında Bıyıklı Mehmed Paşa’dan mektubu alan Sultan Selim, İdris-i Bidlisi’yi Şam’a yanına çağırdı. Sultan Selim, Bidlisi’yi Mısır seferi boyunca yakınında tuttu ve ona büyük değer verdi. Daha önce belirtildiği gibi Bidlisi’nin Tebriz’deki Şeyhi ve çok değer verdiği Şeyh İbrahim Gülşeni Memluk sultanı KanısavGavri’nin himayesinde Kahire’de yaşıyordu.İdris-i Bidlisi ile Şeyh İbrahim Gülşeni arasında şeyh-mürit ilişkisi vardı. Memluk sultanı KanısavGavri ise BidlisiHac’a giderken kendisine çok değer vermiş ve Hac’da kaldığı sürede geçimi sağlanmıştı. Bidlisi ister istemez bu insanlara yakınlık duyuyordu. Mısır fethi sırasında ve sonrasında Mısır halkın çok büyük eziyetler ediliyordu. Bidlisi birkaç defa şikayetleri Sultan’a bildirmiş ama sonuç alamamıştı.
Mısır’ın fethinden sonra Sultan, İdris-i Bidlisi’ye 500 flori inamda bulundu ama Bidlisi bunu kabul etmeyip geri gönderdi. Amacının mal-mülk değil, Mısır’da Sultan’ın adaleti sağlaması olduğunu ileti. “Zulüm ortadan kaldırılmazsa artık bendenizin adalet isteme gücü kalmamıştır. Padişahın izniyle bu şehirden göç etmek mecbur olmuştur.” ifadeleri padişahı çok kızdırdı. Bidlisi’nin sert eleştirilerine öfkelenen padişah donanma ile İstanbul’a gönderilmesini emretti.[30]İstanbul’a gelişinden sonraki son üç yılını padişahın çevresinden uzakta, gözden düşmüş bir vaziyette bu tür ilmî faaliyetlerle geçirdi. Artık eskisi gibi padişahtan himaye görmüyordu, kendisine herhangi bir görev ve paye de verilmemişti. İstanbul’da dervişane bir hayat sürerken “ömür sermayesini yoluna harcadığı” Selim 21–22 Eylül 1520’de vefat etti. Selim’in vefatından iki ay sonra da 17 Kasım 1520’de 63 yaşındaki İdris-i Bidlisi vefat etti.[31]
İdris-i Bidlisi’nin Selim Şah-Name adlı eseri, İdris-i Bitlisi’nin ölümünden sonra oğlu Ebu’l-Fazıl Mehmed tarafından toparlanıp temize çekilmiştir.
[1](Ragıp Paşa Kütüphanesi’nde üzerindeki temellük kaydında sahibi ve kâtibi İdris b. Hüsameddin el-Bidlisi kaydının yer aldığı mecmua içib bkz., İdris-i Bidlisi, Mecmûʻa, Ragıp Paşa Ktp., nr. 919. Akt. Vural Genç, Acem’den Rum’a İdris-i Bidlisi’nin Hayatı,Tarihçiliği ve HeştBehişt’in II. Beyazıd Kısmı, Türk Tarih Kurumu yayını s.29
[2]112. TD, nr. 413; Şeref Han Bidlisi, Şerefnâme, c.1 s. 415. Akt.Genç, age.
[3]Genç, age s.29
[4]Bashir, TheNurbakhshiyeBetweentheMedivaland Modern Islam, s.68–69. Akt. Genç, age. s.33
[5]Genç, age s.33
[6]Genç, age.s.44-47
[7] Genç, age.s.62
[8] Genç, age.s.91-105
[9] Genç, age.s.111
[10] Genç, age.s.119-136
[11] Genç, age.s.136-140
[12]Genç, age.s.145
[13] Genç, age.s.150
[14] Genç, age.s.191-198
[15] Genç, age.s.228
[16] Genç, age. s.229-232
[17] Genç, age.s.237
[18]Hicabi Kırlangıç, İdris-i Bidlisi Selim Şan-Name, Hece yay. Ankara 2016. s.175
[19] Kırlangıç, age. s.183, 205
[20] Kırlangıç, age. s.285
[21] Kırlangıç, age.s.307
[22] Kırlangıç, age. s.305)
[23]Emecen, Yavuz Sultan Selim, s. 166 akt. Genç. Age.s.266
[24] Kırlangıç, age.s.266,313)
[25] Kırlangıç, age. s.307,310)
[26] Kırlangıç, age.s.333-334
[27] Genç, age. s.282
[28] Kırlangıç, age.s. 338-342
[29] Kırlangıç, age.s.356
[30] İdris-i Bidlisi, Selim Şah-nâme, s. 366–367. Akt. Genç, age.s.289,292,294)
[31] Genç, age.s.299)
Kaynak: Osmanlı-Kürt ilişkisi ve İdris-i Bidlisi – İbrahim Küreken
TommyAbant
robaxin price uk
Williamslume
buy game account 4 000 zip code http://bit.ly/2UrP6TP
btVquficjrU
eklFhAtJLHMRrwS
Suebed
citalopram 80 mg
JcyYwhgjKs
BNTbcmoJjiWvfn
skyreveryoxymn
Private jet Embraer Lineage 1000 price – more information on our website skyrevery.com
Private jet rental at SkyRevery allows you to use such valuable resource as time most efficiently.
You are the one who decides where and when your private jet will fly. It is possible to organize and perform a flight between any two civil airports worldwide round the clock. In airports, private jet passengers use special VIP terminals where airport formalities are minimized, and all handling is really fast – you come just 30 minutes before the estimated time of the departure of the rented private jet.
When you need private jet charter now, we can organise your flight with departure in 3 hours from confirmation.
Michaelvunty
where can i buy lyrica cheap
Jasonbed
metformin buy online australia
MiclPoede
tizanidine 5mg
Alanbed
clindamycin 150 mg prescription dipyridamole 200 mg capsules nolvadex coupon
SuqiMsco
XcofKZjYJWDFIPQ
vzmJEQnoaebDIZ
LkKsMJlImB
Michaelspeal
Hi! buy sildalis 100 mg good web page https://sildalisxm.top
RonaldVAB
Buy cheap antibiotics online https://antib.webstarts.com/ and save your money.
Highest quality and secure payments. Free delivery and free pills for every order.
ibgRulNB
hAsuaiBS
Michaelvunty
doxycycline price usa
Markbed
amitriptyline prescription cost
Annabed
buy clomid canada
B4zy4gcubadway
https://helenacaudill.ecocosmeticanatural.online nolite slofe cubadway dog in training vests susan garrett dog agility training online classes a charity about training dogs to help blind kids dog training padstow cottages puppy training dog whisperer
IsabellaWew
Μеrhabaǃ
Bіrçоk erkеğin nоrmаl kızlаrı tеrcih ettiğini fark ettіm.
Βirçok kadının aşkının tadını çıkаracak сеsareti оlаn vе hауat dеnen inіşlі çıkışlı vе çılgın şeу ѕıraѕındа en іуi аrkаdаşı olаcağını bildiği bіrini ѕeçеn erkеkleri alkışlıyоrum.
Ο arkadaş olmak iѕtedim, sadece iѕtikrarlı, güvenilіr vе sıkıcı bir еv kаdını dеğil.
Веn 25 yıl уaşındаyım, Isаbеlla, Çеk Cumhurіyeti’ndenіm, аyrıса İngilizcе bіlіуorum.
Ηer nеуsе, prоfіlіmi buradа bulabilіrѕіniz: http://dethitilchomen.ga/page-47309/
Jeffreymus
Hello there! best ed pills non prescription very good site https://edpill.shop
Shawndem
Hello!
We would like to invite you to join our social media community! We are a group of like-minded individuals who enjoy sharing and discussing interesting topics.
Our community is a great place to connect with others, learn new things, and have fun! We hope you will join us and become a part of our growing community.
https://bit.ly/3CfJAgQ
snuOiYSBcoZy
PgEULopNCYqVr
Crqpvu
levaquin 250mg for sale levaquin 250mg price
Dedra
Excellent site. Plenty of helpful information here. I’m sending it to some pals ans also sharing
in delicious. And naturally, thanks to your effort!
Summer
Hey very cool blog!! Man .. Beautiful .. Wonderful ..
I will bookmark your web site and take the feeds additionally?
I’m happy to seek out numerous helpful information right here within the publish, we want develop extra strategies in this regard, thanks for sharing.
. . . . .
DavidSem
https://drugsoverthecounter.com/# strongest over the counter painkiller
Wimbed
order lasix
Wimbed
orlistat tablets buy online
Wimbed
cheapest xenical online australia
drtvmzqc
striplife.ru
Wimbed
arimidex for sale
Ashbed
strattera generic capsule 25mg
Wimbed
arimidex drug
Estebanwroma
augmentin tablets uk
Charlesrak
viagra capsule
Estebanwroma
best price cymbalta 60 mg
Ashbed
1mg arimidex
CurtisTrems
lisinopril 40 mg no prescription
Boobed
buy lisinopril without a prescription
Ugobed
10mg baclofen
Wimbed
buy suhagra online usa
Ugobed
20 mg lisinopril tablets
Wimbed
mexican pharmacy what to buy
Wimbed
baclofen over the counter canada
Ugobed
neurontin 300mg tablet cost
DarrylIcola
metformin 850 mg for sale yasmin coupon tadalafil chewable tablet reviews retino 05 cream flomax diuretic prazosin 2 cheap stromectol
Ugobed
purchase stattera
Ashbed
buying baclofen online
JosephOffew
price of stromectol toradol cheap
Boobed
safe online pharmacies in canada
Ugobed
top online pharmacy 247
Boobed
baclofen pharmacy
Ashbed
buy amoxicillin from canada
Michaelvunty
ciprofloxacin price canada
Ugobed
colchicine 0.6 mg coupon
Ugobed
gabapentin 40 mg
Ugobed
buy suhagra
Ashbed
cialis canada online pharmacy
Boobed
amoxicillin 875 pill price
Judybed
buy tamoxifen online usa
Zakbed
cheap lyrica
Teobed
pill pharmacy
buzzstory
Hola! I’ve been reading your blog for a while now and finally got the courage to go ahead and give you a shout out from Lubbock Texas! Just wanted to say keep up the excellent work!|
Nickbed
singulair.com
Suebed
buspar cost australia
Suebed
synthroid canada price
RichardDoown
paxil 15 mg buy baclofen india tamoxifen 10mg uk erythromycin tablets price in india online pharmacy lisinopril
Janebed
canadian pharmacy
Samuelbut
prednisone 10mg cost
Yonbed
generic viagra order
Yonbed
lyrica 7.5 mg
Janebed
order erythromycin online uk
MiclPoede
effexor capsules
Wimbed
how to get fluoxetine
zoritoler imol
I’m truly enjoying the design and layout of your website. It’s a very easy on the eyes which makes it much more enjoyable for me to come here and visit more often. Did you hire out a developer to create your theme? Outstanding work!
Marybed
silagra 25 mg price
Kimbed
order estrace cream online
mexican pharmacies online cheap
top mail order pharmacies
Estebanwroma
phenergan 20 mg
Estebanwroma
sildenafil 100mg free shipping
JosephOffew
buy metformin over the counter
Estebanwroma
citalopram tablets
Ricenten
how to get cytotec online
Denbed
erythromycin tablets 500mg price
Carlbed
drug trental
Jasonbed
wellbutrin 200 mg
MichaelJeK
orlistat capsules
MichaelJeK
25 mg atarax
Alvin
Если человечество отрешится от веры в божественное происхождение запретов, обусловленных
человеческой культурой, и признает их
земное происхождение, то, возможно, они
перестанут быть навсегда застывшими формами, воспринимающимися как средство угнетения, подавления и контроля,
а будут восприниматься как инструмент, способный
служить интересам людей. Тогда все поймут их необходимость.
Что делать если я быстро теряю интерес?
Zakbed
happy family store canadian pharmacy
Alanbed
sildalis for sale
Ashbed
phenergan 25mg australia
Michaelbor
vermox online uk
Eyebed
amoxil 250 mg
Suebed
trazodone online prescription
Zakbed
buy kamagra without a prescription
Ivybed
no prescription pharmacy paypal
Zakbed
wellbutrin discount price
Sambed
how much is albuterol in canada
Eyebed
generic cozaar price
DarrylIcola
can you buy disulfiram over the counter
Alanbed
sildalis 120 mg
DarrylIcola
glucophage without prescription
Samuelbut
ventolin 2mg tablet
Eyebed
indocin brand name
Samuelbut
cozaar price uk
DarrylIcola
bupropion 75
Zakbed
get valtrex online
Sambed
levaquin 600 mg
Ivybed
cymbalta purchase
Alanbed
dexamethasone 0.5 mg
Joebed
amoxicillin cost
DarrylIcola
generic motrin price
Ivybed
lipitor uk price
Ashbed
lisinopril pharmacy online
Joebed
nolvadex 20
Eyebed
lopressor generic brand
Davidmit
diflucan pill price
DarrylIcola
levaquin coupon
Jackbed
amoxil 500 mg capsules
Ivybed
how much is vermox
Elwoodgom
generic sildalis
JosephOffew
canadian pharmacy online ship to usa
Ashbed
gabapentin discount coupon
Davidmit
how to buy flagyl online
Davidmit
vermox without prescription
Samuelbut
propranolol 40 mg tablet brand name
Elwoodgom
cozaar brand cost
Eyebed
arimidex online
Elwoodgom
lexapro 50 mg price
RichardDoown
colchicine singapore pharmacy
Marybed
phenergan medicine over the counter
Suebed
cheapest generic sildalis
JosephOffew
propecia price in india
RichardDoown
lisinopril 20 mg tablet cost
Ivybed
silagra canada
WilliamInalo
indocin medicine 25 mg
Elwoodgom
order metformin on line
WilliamInalo
levaquin 50mg
Ivybed
buy lexapro online usa
JosephOffew
dexamethasone tablet 2 mg
Elwoodgom
buspar 50 mg
Elwoodgom
how much is albuterol cost
DarrylIcola
biaxin for pneumonia
CurtisTrems
cozaar without a prescription
Ashbed
strattera 25 mg capsule price
Eyebed
albuterol cost in uk
slot machines
pixelbet real money casino real money online casino android app usa online real money casino apps
RichardDoown
indian pharmacy paypal
WilliamInalo
phenergan lowest cost
Suebed
lexapro 2.5 mg
RichardDoown
lipitor medication
Samuelbut
cymbalta in india
Davidmit
citalopram libido
donepezil online pharmacy
zocor without prescription zocor united kingdom where to buy zocor
Elwoodgom
where can i buy diflucan without prescription
Michaelbor
rx disulfiram tablets 250 mg
Samuelbut
happy family store
Suebed
canadian pharmacy service
Sambed
robaxin pills
DarrylIcola
diflucan 150 cost
Joebed
xenical where to purchase
DarrylIcola
zoloft cost
Davisforma
valtrex india
Alanbed
wellbutrin discount price
Ashbed
buy amoxicillin online with paypal
Ivybed
propecia 84 tablets
Suebed
metformin 500 mg pill
JosephOffew
reliable online pharmacy
Ivybed
erectafil from india
Zakbed
flagyl 400 mg
Ashbed
neurontin 10 mg
RichardDoown
how much is citalopram
Zakbed
how much is yasmin cost
JosephOffew
sumycin without prescription
Ivybed
suhagra 100mg tablet price
Alanbed
price of provigil in canada
DarrylIcola
feldene gel canada
Davidmit
antabuse online uk
Michaelbor
biaxin 500 mg coupon
RichardDoown
yasmin price south africa
Eyebed
levaquin without a prescription
Ashbed
bactrim ds buy without rx
RichardDoown
elimite cream cost
DarrylIcola
atenolol price
Sergioleaccar
Latex Allergie
Davidmit
lopressor 50 mg tablet
Elwoodgom
buy flagyl cheap
Alanbed
how much is atenolol 50 mg
Jackbed
rx atenolol
Davidmit
phenergan gel
Ivybed
online pharmacy meds
Samuelbut
propecia/finasteride
Alanbed
levaquin 500 mg tablet cost
JosephOffew
merck propecia
Davidmit
buy piroxicam gel
Suebed
cephalexin from canada
Davisforma
bupropion 300mg coupon
Eyebed
buy flagyl online without prescription
baccarat online
Hello ! I am the one who writes posts on these topics baccarat online I would like to write an article based on your article. When can I ask for a review?
Ashbed
indian pharmacies safe
Sambed
buying flagyl online
Ivybed
provigil where to buy online
WilliamInalo
can i buy benicar online
Eyebed
prazosin 4 g
legitimate online pharmacy usa
canada pharmacies prescription drugs
Sambed
disulfiram drug brand name
Elwoodgom
prazosin 2.5 mg
Suebed
buy suhagra 100mg online india
Michaelbor
pharmaceuticals online australia
Alanbed
zofran 8 mg price in india
Elwoodgom
propecia tablets for sale
WilliamInalo
keflex cream
Michaelbor
ventolin cost australia
Davidmit
citalopram 40 mg pill
Ashbed
lopressor for afib
Eyebed
all med pharmacy
Elwoodgom
bactrim medicine online
Davisforma
generic neurontin 300 mg
majorsite
I saw your article well. You seem to enjoy majorsite for some reason. We can help you enjoy more fun. Welcome anytime 🙂
Sambed
prices pharmacy
motrin online
vantin pills vantin 100mg for sale vantin prices
Ashbed
prozac buy online uk
DarrylIcola
2.2mg clonidine
Ivybed
prednisolone tablets 5mg price
Davidmit
rate online pharmacies
Jackbed
how can i get dapoxetine
Alanbed
canada drugstore pharmacy rx
Davisforma
zestoretic canada
Ashbed
anafranil 25mg uk
Samuelbut
valsartan hydrochlorothiazide
DarrylIcola
robaxin 500mg otc
Alanbed
generic cozaar cost
Sambed
ivermectin 24 mg
Samuelbut
zithromax online fast delivery
Sambed
safe online pharmacies in canada
Suebed
generic benicar 40mg
JosephOffew
80mg citalopram
Davisforma
robaxin mexico
Joebed
how much is cleocin 300 mg
JosephOffew
online pharmacy search
Ivybed
inderal 20 mg tab
Ashbed
amitriptyline canada rx
Suebed
malegra 150 india
Davisforma
bactrim tabs
Suebed
buy erectafil 5
Alanbed
levaquin 750 price
Zakbed
tamoxifen tablets brand name
Elwoodgom
amitriptyline 10mg online
Sambed
strattera 25mg cap
Elwoodgom
malegra 100 from india
JosephOffew
atenolol discount
Davisforma
priligy online australia
DarrylIcola
toradol 10mg price
RichardDoown
bupropion online pharmacy
Elwoodgom
canadian pharmacy robaxin
Franklinleaccar
Antibakterielle FuГџpilzseife
Suebed
generic avodart india
Ivybed
onlinepharmaciescanada com
Suebed
glucophage 1200 mg
Michaelbor
dexamethasone 25 mg
Sambed
buy malegra 200 mg
Samuelbut
metronidazole flagyl
graliontorile
Very interesting topic, thanks for putting up.
Elwoodgom
medicine atenolol 50 mg
Samuelbut
levaquin buy
Ashbed
seroquel 200 mg tablets
RichardDoown
buy fildena uk
Sambed
prazosin hcl for cats
Samuelbut
generic cozaar cost
CurtisTrems
accutane price in canada
medicin without prescription
buy prescriptions online
canadian pharmacieswith no prescription
canadian pharmacies that ship to usa
geodon for sale
procardia 30mg pills procardia united states order procardia
WilliamInalo
prozac 80 mg
Joebed
tizanidine 2mg price
Ivybed
canadian pharmacy 24 com
Davisforma
celebrex 50 mg
Davidmit
where can i buy tamoxifen online
RichardDoown
generic cialis 10
DarrylIcola
strattera canada price
Davisforma
cost of strattera 80 mg
Alanbed
buy generic cialis canada online
Michaelbor
lipitor tablets in india
Elwoodgom
non prescription medicine pharmacy
Samuelbut
erythromycin pill price
DarrylIcola
atenolol tablets 25mg online
Zakbed
effexor 75 mg
RichardDoown
rx robaxin
Davidmit
effexor 150 mg
Ashbed
10mg tadalafil
Michaelbor
effexor 150 mg cost
Ashbed
erythromycin tablet price in india
Ashbed
lipitor purchase online
Ashbed
lipitor generic price
Zakbed
antibiotics levaquin
Michaelbor
ciprofloxacin 100mg price
Michaelbor
0.125 mg synthroid
Suebed
provigil online paypal
JosephOffew
dapoxetine generic drug
Sambed
fildena 150 canada
Ashbed
dapoxetine over the counter
Davidmit
motrin 800 mg coupon
Davidmit
tizanidine 4mg tablet price
Jackbed
citalopram hbr tabs 40mg
Samuelbut
seroquel 100 mg coupon
WilliamInalo
wholesale pharmacy
Davidmit
ciprofloxacin price canada
CurtisTrems
citalopram 4740
Davidmit
bactrim 800 160 mg tablet
Suebed
zofran tablets in india
Ivybed
bupropion 100mg pills
Ivybed
bupropion 50 mg
Zakbed
flagyl 500 mg tablets
Eyebed
celebrex prices
Elwoodgom
motilium domperidone
RichardDoown
buy advair in mexico
Jackbed
buy tamoxifen 10 mg
Sambed
motilium price singapore
Michaelbor
motilium 100 mg
Michaelbor
motilium tablets over the counter
Davisforma
malegra 100 cheap
Marybed
buy amitriptyline without a prescription
Jasonleaccar
hop over to here
Davisforma
malegra 50 mg
RichardDoown
foreign pharmacy online
CurtisTrems
vermox canada cost
Michaelbor
online avodart without prescription
Davisforma
tretinoin gel cream
Davisforma
synthroid 137 mcg
Davisforma
canadian 24 hour pharmacy
Eyebed
generic cozaar price
Elwoodgom
ciprofloxacin tab 500mg cost
Ivybed
fildena 100 india
DarrylIcola
arimidex mexico
Zakbed
motilium 10mg canada
Ashbed
finpecia online pharmacy
Alanbed
where can you get toradol
DarrylIcola
where to buy elimite cream
Marybed
buy propranolol 20 mg
Suebed
strattera price south africa
Ivybed
6.25 mg hydrochlorothiazide
Sambed
xenical over the counter usa
Michaelbor
austria pharmacy online
Zakbed
medicine inderal 40
terbinafine usa
order vantin 100 mg vantin 200mg pills vantin united states
RichardDoown
prozac price nz
Marybed
cozaar brand cost
Joebed
fildena 100 mg price
Samuelbut
tamoxifen pills price
Michaelbor
avana 100 mg
Suebed
where to buy tretinoin gel
Michaelbor
glucophage price in australia
Suebed
motilium canada pharmacy
Joebed
buspar pill 10 mg
Elwoodgom
avodart 0.5 mg cost
RichardDoown
buy fluoxetine online without prescription
Ivybed
elavil 10 mg
Michaelbor
buy elavil online
Ivybed
advair inhaler
DarrylIcola
zestoretic 20 25mg
Ivybed
generic accutane brands
DarrylIcola
lexapro 20 mg cost
Michaelbor
trental 400 mg uk
Samuelbut
finasteride tablets 1mg price in india
JosephOffew
toradol pill 10mg
Samuelbut
finpecia
Ivybed
finasteride online pharmacy india
DarrylIcola
levaquin pill price
JosephOffew
amitriptyline prescription drug
Marybed
disulfiram tablets online
Davisforma
glucophage 1000 mg tablet
DarrylIcola
northwest pharmacy canada
Eyebed
singulair tablets price
Alanbed
zoloft rx online
Eyebed
strattera 25 mg discount
DarrylIcola
triamterene hctz 37.5-25 mg
Alanbed
chloroquine phosphate 500 mg tablet
Ashbed
levaquin 500 mg tablet price
Zakbed
cheap viagra online canadian pharmacy
Alanbed
accutane pills price in south africa
Marybed
singulair medicine generic
JosephOffew
buy nolvadex
Davidmit
cheap aurogra tablets uk
Jackbed
lexapro in india
Samuelbut
how to get elavil
WilliamInalo
buy malegra 100 online
Marybed
avodart canada price
glimepiride nz
loperamide pills cheapest loperamide loperamide prices
Elwoodgom
arimidex 1
Jackbed
tenormin 25 mg tablet
Ashbed
accutane canada online
Eyebed
viagra 500mg tablet price in india
Eyebed
abilify 5mg cost australia
DarrylIcola
celebrex cost canada
Elwoodgom
fluoxetine 40 mg
Elwoodgom
zofran 8 mg tablet price
Joebed
medical pharmacy south
Eyebed
finpecia
CurtisTrems
how much is accutane
CurtisTrems
levaquin pill price
Suebed
singulair generic price
Alanbed
where to buy xenical
Jackbed
trental 400 mg price
Marybed
atarax tablet medication
canadian pharmacy testosterone
generic pharmacy store
Ivybed
abilify 5mg price in india
Samuelbut
chloroquine 250 mg tab
WilliamInalo
atenolol 50 25 mg
Elwoodgom
cost of atenolol in india
vipps accredited online pharmacy
canadian meds without a script
Marybed
how to get arimidex prescription
Elwoodgom
suhagra online india
Ashbed
italian pharmacy online
best pharmacy prices
online drugstore coupon
Elwoodgom
allopurinol 400 mg
Samuelbut
where can you get toradol
WilliamInalo
medrol 16 mg medicine
Zakbed
propranolol 20 mg tablet
Alanbed
motilium price in india
CurtisTrems
cost of propranolol uk
Marybed
celexa 10mg cost
DarrylIcola
canada cloud pharmacy
Ivybed
levaquin brand name
Ashbed
buy atarax 25 mg
DarrylIcola
avana 200
Claytonleaccar
useful source
Ivybed
canadian pharmacy uk delivery
Jackbed
prozac 30 mg
Ashbed
atarax medication
Davidmit
buy allopurinol 100mg
Michaelbor
elimite cream ebay
Zakbed
malegra dxt
Ashbed
diclofenac 50 tablet
Zakbed
how much is tamoxifen
Alanbed
roaccutane without a prescription
JosephOffew
purchase tamoxifen citrate
Marybed
toradol for gout
RichardDoown
singulair pills over the counter
Elwoodgom
stromectol generic
Marybed
canadian pharmacy cialis
Davidmit
lexapro online prescription
Ivybed
clomid purchase canada
Davidmit
levitra pills buy
RichardDoown
best online pharmacy no prescription
DarrylIcola
buy propranolol over the counter
Joebed
cheapest paxil online
CurtisTrems
medrol pill
Joebed
biaxin 500 mg tablet price
donepezil uk
cost of loperamide loperamide canada loperamide generic
Jackbed
nolvadex tablet in india
Zakbed
finpecia online pharmacy
Joebed
allopurinol 100 mg tablet
Alanbed
disulfiram tablets buy
Zakbed
erectafil online
Joebed
buy malegra
JosephOffew
allopurinol price south africa
Ashbed
canada happy family pharmacy
Marybed
lopressor 50 mg
Suebed
advair prices in canada
RichardDoown
canadian abilify generic
DarrylIcola
elimite cream directions
Michaelbor
buy diflucan online without prescription
RichardDoown
disulfiram tablets price
JosephOffew
celebrex 200mg capsules price
Sambed
buy disulfiram without prescription
Zakbed
prednisone 5mg over the counter
Jackbed
retin a buy online uk
Ivybed
erectafil 5 mg
Ivybed
acticin over the counter
CurtisTrems
lopressor brand name
Sambed
cost of acyclovir 200 mg
Samuelbut
buy fildena india
Ashbed
buy silagra 100 mg
Davidmit
colchicine 1mg buy
Jackbed
cheapest generic propecia
Alanbed
canada to usa ventolin
Suebed
buy nolvadex online no prescription
Davisforma
cialis generic cost
Elwoodgom
generic vermox cheap
RichardDoown
motilium price south africa
JosephOffew
synthroid price without insurance
Suebed
buy generic flomax online
Alanbed
cheap kamagra oral jelly
JosephOffew
cialis canada buy online
Ivybed
buy diflucan medicarions
CurtisTrems
elimite cream 5
Suebed
0.05 mg synthroid
Ivybed
metformin price canada
Ashbed
buy diflucan for yeast infection
RichardDoown
albuterol 90 mcg inhaler
Alanbed
feldene gel medicine
Eyebed
amitriptyline online purchase
RichardDoown
endep 25 25 mg
Michaelbor
where to get nolvadex uk
Ivybed
buy elimite cream
Marybed
proair albuterol inhaler
DarrylIcola
where can i buy diflucan over the counter
Eyebed
flomax tablets in india
Davidmit
malegra 100 online
Michaelbor
can you buy paxil online
Elwoodgom
citalopram 40 mg tablets
Elwoodgom
synthroid from mexico
Eyebed
levitra non prescription
Elwoodgom
happy family canadian pharmacy
Samuelbut
buy flagyl cheap
Ashbed
order metformin online uk
Eyebed
elimite cream cost
DarrylIcola
atenolol 50 prescription
Joebed
indocin 50 mg tablets
Davidmit
where to buy sildalis
Ashbed
zoloft 100mg coupon
Alberta
poip-nsk.ru
Davisforma
vermox tablet price in india
Davidmit
augmentin 875 mg 125 mg tablet
Jackbed
biaxin 2500 capsule
JosephOffew
buy silagra online in india
Samuelbut
nolvadex uk price
Joebed
colchicine 0.5 mg price
Davidmit
suhagra 25 mg tablet online
Zakbed
buy metformin 500 mg online
Sambed
purchase cialis without prescription
Ivybed
cost of augmentin in singapore
Zakbed
sildalis without prescription
Suebed
buy acyclovir over the counter
Jackbed
diclofenac gel price
Eyebed
sildalis canada
Ashbed
how much is antabuse
Ivybed
erectafil online
Davisforma
elimite cream directions
Davidmit
buy nolvadex tablets
Suebed
silagra 50 mg tablet
DarrylIcola
medrol price in india
Eyebed
amoxicillin 1000 mg capsule
Davidmit
generic for lopressor
CurtisTrems
atenolol 50 mg india
Davisforma
otc elimite cream
Samuelbut
buy abilify in mexico
Ashbed
buy nolvadex nz
Elwoodgom
paroxetine 100 mg
Alanbed
buy amitriptyline without a prescription
Elwoodgom
propranolol 60mg capsule coupon
Samuelbut
cost of augmentin 500mg
Ivybed
metformin 550 mg
Samuelbut
advair cost comparison
Elwoodgom
amoxicillin 20 mg
Michaelbor
prednisone 20 mg in india
Joebed
how to buy clomid
Alanbed
how can i get clomid
Ashbed
order wellbutrin sr
Sambed
dexona 10 tablet price
Elwoodgom
piroxicam discount
DarrylIcola
buy robaxin 750 mg
Samuelbut
can i buy azithromycin online
Ashbed
synthroid 0.112 mcg
Davisforma
advair 500 50 mcg
JosephOffew
cost for lyrica
DarrylIcola
robaxin 500mg prescription cost
Sambed
nexium 40 mg price australia
JosephOffew
robaxin v
Ashbed
strattera cost
Davisforma
zestoretic 20 25 mg
Michaelbor
albendazole 400 mg price
RichardDoown
cost of neurontin 600mg
Suebed
motilium pharmacy
Samuelbut
buy furosemide tablets online uk
Eyebed
triamterene-hctz 75-50
Elwoodgom
canadian happy family store coupon
Alanbed
misoprostol 400 mcg
Davisforma
biaxin 500 mg tablet
JosephOffew
robaxin for pain
Sambed
buy albendazole tablets
Michaelbor
price of accutane in mexico
cost of donepezil
buy motrin motrin without a doctor prescription motrin generic
CurtisTrems
silagra 100 mg
Michaelbor
baclofen mexico prescription
Kaidenleaccar
browse around this web-site
Michaelbor
buy baclofen online
Ivybed
cost of 30 baclofen
Alanbed
generic cipro canadian pharmacy
Suebed
hydroxyzine atarax
Suebed
voltaren 50 tablets
Joebed
ciprofloxacin buy canada
RichardDoown
buy tadacip
CurtisTrems
ivermectin 90 mg
CurtisTrems
order kamagra oral jelly
Suebed
discount paxil
Eyebed
zestoretic 5 mg
Ivybed
motilium over the counter
RichardDoown
doxycycline over the counter nz
Jackbed
can i order acyclovir online
Suebed
where to buy atarax
Ashbed
baclofen 50 mg
Sambed
cheap malegra
Alanbed
ordering celebrex from canada
Michaelbor
buy provigil uk
Eyebed
nexium pharmacy
Davisforma
generic amitriptyline
Michaelbor
aralen purchase
Sambed
buy ciprofloxacin online cheap without a prescription
Elwoodgom
can i buy diflucan online
Davidmit
robaxin for back pain
Davisforma
zanaflex medicine
RichardDoown
tadacip 100 mg
Michaelbor
0.4 mg flomax
Eyebed
dexamethasone 75 mg tablet
Zakbed
robaxin where to buy
Ivybed
amoxicillin 875 pill
Davidmit
zofran generic cost
Elwoodgom
amoxil 500 mg price
JosephOffew
bactrim online canada
Samuelbut
wellbutrin 4
Sambed
dipyridamole 200 mg
Alanbed
buy valtrex without a prescription
DarrylIcola
buy erectafil 20
Ashbed
clomid pharmacy prices
Jackbed
cheapest zovirax cream
Davidmit
aralen chloroquine